Ίσως να σας φανεί παράδοξο το ερώτημα του τίτλου, αλλά τη συζήτηση δεν την άρχισα εγώ.
Πριν από μερικές μέρες, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, ο Νίκος Ανδρουλάκης, όταν ρωτήθηκε για τη στάση του κόμματός του στο θέμα του γάμου των ομοφύλων, απάντησε: «Δεν θα μεταβιβάσει ο κ. Μητσοτάκης τα εσωκομματικά του προβλήματα στο ΠΑΣΟΚ. Είναι δικά του κι ας τα λύσει. Η κυβέρνηση νομοθετεί. Εμείς δεν πρόκειται να “δέσουμε τα κορδόνια” της Νέας Δημοκρατίας».
Εφόσον το ΠΑΣΟΚ προτίθεται να ψηφίσει καταρχήν το νομοσχέδιο, το οποίο διστάζουν ή αρνούνται να ψηφίσουν πάρα πολλοί βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος, δεν καταλαβαίνω απόλυτα τι εννοούσε με τη φράση του, αλλά ας το προσπεράσουμε.
Καναδυό μέρες μετά, στη συνέντευξή του στην ΕΡΤ, ο κ. Μητσοτάκης ρωτήθηκε για τα κορδόνια που δεν θα του δέσει ο κ. Ανδρουλάκης, και απάντησε, γελώντας:
«Είπε δεν θα δέσω τα κορδόνια. Εγώ βλέπω σήμερα τουλάχιστον φοράω παπούτσι, παπούτσια, χωρίς κορδόνια, οπότε το θέμα δεν με αφορά, τουλάχιστον ως προς τα παπούτσια τα οποία φοράω επιλέγω γενικά να μην φοράω παπούτσια με κορδόνια».
Μπορείτε να δείτε το απόσπασμα εδώ -να πω παρεμπιπτόντως ότι, ενώ ο κ. Μητσοτάκης ήθελε να αστειευτεί χαλαρά, μου φάνηκε κάπως σφιγμένος και αφύσικος, αλλά ίσως είναι εντύπωσή μου.
Η δήλωση προκάλεσε θυμηδία στα σόσιαλ. Μια πετυχημένη ατάκα που διάβασα έλεγε ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης φοράει παπούτσια χωρίς κορδόνια από τότε που πέθανε η Μαρίκα Μητσοτάκη. Άλλοι πάλι θυμήθηκαν ότι πρόσφατα εμφανίστηκε να φοράει παπούτσια με κορδόνια, άρα γεννάται το ερώτημα ποιος του τα έδεσε.
Ωστόσο, υπάρχει μια φωτογραφία, παλιότερη, που τον εμφανίζει να δένει τα κορδόνια του πάνω στο κολονάκι του μνημείου -μάλιστα κάποιοι τον είχαν κατηγορήσει για ασέβεια, άποψη που δεν τη συμμερίζομαι. Άρα, ξέρει να δένει τα κορδόνια του ο πρωθυπουργός, απλώς προτιμά παπούτσια χωρίς κορδόνια, κοινώς παντοφλέ.
Επειδή κι εγώ τα προτιμώ, δεν θα του ρίξω την πρώτη πέτρα, θα πάρω όμως την αφορμή να λεξιλογήσω για το κορδόνι.
Κορδόνια έχουμε στα παπούτσια μας, αλλά όχι μόνο. Κατά το ΛΚΝ, το κορδόνι είναι «είδος πολύ λεπτού σκοινιού ή πολύ στενής ταινίας, το οποίο έχει ποικίλες χρήσεις».
Τα παντελόνια φόρμας ή τα σορτσάκια έχουν πολύ συχνά κορδόνι, κορδόνια έχουν οι κουκούλες του μπουφάν για να κλείνουν, κορδόνια έχουν οι κουρτίνες, αλλά και όσοι λόγω πρεσβυωπίας βάζουν και βγάζουν συχνά τα γυαλιά τους συνηθίζουν να τα δένουν σε κορδόνι και να τα έχουν να κρέμονται από τον λαιμό τους.
Το κορδόνι είναι αντιδάνειο. Ήρθε σε μας ως δάνειο από το βενετικό cordon, το οποίο όμως ανάγεται στο αρχαίο ελλ. χορδή.
Στα αρχαία ελληνικά χορδή ήταν το έντερο, και στη συνέχεια η λέξη χρησιμοποιήθηκε και για τις χορδές της λύρας και άλλων έγχορδων οργάνων -που άλλωστε από έντερα ζώων φτιάχνονταν, όπως βέβαια και οι χορδές του τόξου.
Και το λουκάνικο χορδή λεγόταν. Στους Αχαρνής του Αριστοφάνη, στη σκηνή της «μονομαχίας» με τον Λάμαχο, ο Λάμαχος λέει στον υπηρέτη του: Παῖ παῖ, καθελών μοι τὸ δόρυ δεῦρ’ ἔξω φέρε (ξεκρέμασε και φέρε έξω το δόρυ) και ο Δικαιόπολης απαντάει: Παῖ παῖ, σὺ δ’ ἀφελὼν δεῦρο τὴν χορδὴν φέρε (κατέβασε το λουκάνικο και φέρτο) -θα κρεμόταν σε κανένα δοκάρι προφανώς.
Η χορδή περνάει στα λατινικά ως chorda, με ποικίλες σημασίες, κι έχει δώσει πάρα πολλά αντιδάνεια στη γλώσσα μας: την κορδέλα (για την οποία έχουμε άρθρο) αλλά και την κορδιλιέρα, την κόρδα, το ρήμα κορδώνομαι αλλά και το κουρδίζω και τα παράγωγά του.
Από το γαλλ. corde έχουμε πάρει ως σημασιολογικό αντιδάνειο τις σημασίες της χορδής στη γεωμετρία και στην ανατομία (φωνητικές χορδές).
Το γαλλικό cordon είναι εν μέρει ψευτοφίλος, διότι σημαίνει μεν ό,τι και το ελληνικό κορδόνι, αλλά και κάμποσα άλλα πράγματα. Από τον Ηπίτη αντιγράφω την αρχή του λήμματος cordon, επειδή έχει γούστο η ορολογία.
cordon: Θώμιγξ, μήρινθος, κοινώς σπάγγος. Σειρίς, ταινία, νήμα, κορδόνιον, κοινώς κορδόνι, κορδέλα. Σειράδιον, κοινώς σειρίτιον.
Προσέξτε πάντως διότι στα γαλλικά cordonnier είναι ο σανδαλοποιός, όχι ο κορδονοποιός ή κορδελοποιός.
Αλλά βέβαια cordon bleu λεγόταν η κυανή ταινία που έφεραν οι ιππότες του τάγματος του Αγίου Πνεύματος, αλλά στη συνέχεια έτσι ονομάζονταν οι διακεκριμένοι μάγειροι, και τώρα έτσι λέγεται το παναρισμένο εσκαλόπ που έχει τυλιχτεί γύρω από ένα κομμάτι ζαμπόν και τυρί.
Πότε μπήκε στη γλώσσα μας το κορδόνι δεν το ξέρω, πάντως δεν υπάρχει στο (και βυζαντινό πλέον) TLG, ούτε στο Μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά, οπου υπάρχει η κόρδα και το ρήμα κορδώνομαι.
Όμως, στη Συναγωγή Νέων Λέξεων του Κουμανούδη υπάρχουν καμιά εξηνταριά λέξεις με παράγωγα και σύνθετα του κορδονιού, για τον απλό λόγο ότι ο πολιτικός Θ. Δηλιγιάννης, το αντίπαλο δέος του Χαρ. Τρικούπη, είχε ως έμβλημα του κόμματός του ένα κυανόλευκο κορδόνι, ή ίσως κορδέλα, κι έτσι το κόμμα του ονομαζόταν «το Κορδόνι». Το Κορδόνι, το Κορδόνι την Ελιά την ξεριζώνει, φώναζαν οι οπαδοί του (Ελιά, το κόμμα του Τρικούπη) και αποκαλούσαν τον ηγέτη τους Κορδόναρο και στον υπερθετικό βαθμό Κορδονορούμπαρο. Ιδίως ο Ρωμηός του Σουρή ειναι γεμάτος με τέτοιους εφήμερους σχηματισμούς, από τον κορδόναγα έως τους κορδονόφρονες, που έχουν βεβαίως και δικαίως ξεχαστεί.
Στη φρασεολογία μας, το κορδόνι εμφανίζεται στην έκφραση «το παίρνω σκοινί κορδόνι» ή «το πάω σκοινί κορδόνι» που σημαίνει: επαναλαμβάνω κάτι ενοχλητικό συνεχώς, εξακολουθώ την ίδια οχληρή ή αναιδή τακτική. Λέγεται συχνά για κάποιον που εκμεταλλεύτηκε τη στιγμιαία ανοχή μας και επιδιώκει τώρα να παγιώσει την κατάσταση.
Κάποτε, αντί για κορδόνι, λέμε «σκοινί γαϊτάνι». Κάποτε στέκει και μόνο του το κορδόνι («το πήρε κορδόνι»). Το γαϊτάνι, το σκοινί και το κορδόνι όλα δίνουν την εντύπωση της συνέχειας, καθώς είναι ευθείες συνεχείς γραμμές.
Ωστόσο, όταν λέμε ότι «η δουλειά πάει κορδόνι» εννοούμε ότι εξελίσσεται απρόσκοπτα, καλά, χωρίς εμπόδια.
Σημειώνω και την έκφραση «και τράβα κορδόνι», που είναι σπανιότερη παραλλαγή της «και τράβα κορδέλα», που λέγεται σαν συνώνυμη του «και τα λοιπά» ή «και ούτω καθεξής», και που συνήθως (αν και όχι πάντοτε) λέγεται ύστερα από απαρίθμηση δυσάρεστων γεγονότων, δηλαδή με επικριτική διάθεση ή για να δηλωθεί ότι κάτι έχει διαρκέσει περισσότερο από όσο θα έπρεπε -άρα περίπου σαν «και δεν συμμαζεύεται».
Ειδικά για τα κορδόνια των παπουτσιών υπάρχει η έκφραση «δεν είμαι άξιος να λύσω τα κορδόνια των παπουτσιών του», που ανάγεται στο ευαγγελικό «ουκ ειμί ικανός λύσαι τον ιμάντα των υποδημάτων αυτού».
Ένας λόγος για να δυσκολεύεται κάποιος να δέσει τα κορδόνια του, ενώ ξέρει να τα δένει, είναι το πάχος -ένας φίλος μου από το χωριό (δεν τον ξέρετε) προτιμάει τα παντοφλέ παπούτσια από τότε που έκοψε το τσιγάρο και έβαλε πολλά κιλά.
Ο κ. Μητσοτάκης το πάχος δεν το φοβάται, και τα κορδόνια του όπως είδαμε ξέρει να τα δένει, αλλά ίσως έχει ανάγκη από κάποιον να του δέσει αν όχι τα κορδόνια πάντως την πλειοψηφία για να περάσει το νομοσχέδιο. Καθώς καμιά εξηνταριά τουλάχιστον από τους βουλευτές της ΝΔ εμφανίζονται να μη θέλουν να ψηφίσουν το νομοσχέδιο, είναι φανερό ότι ο κ. πρωθυπουργός θα χρειαστεί τις ψήφους της αντιπολίτευσης -και εννοώ εδώ τον ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ και τη Νέα Αριστερά- αλλιώς το νομοσχέδιο δεν περνάει. (Η εκ δεξιών αντιπολίτευση θα καταψηφίσει, ενώ μάλλον το ίδιο θα κάνει, με άλλο σκεπτικό, το ΚΚΕ).
Εκ πρώτης όψεως φαίνεται αυτονόητη υποχρέωση των προοδευτικών κομμάτων να στηρίξουν ένα προοδευτικό, παρά τις ελλείψεις του, νομοσχέδιο. Με τη δεύτερη ματιά, τα πράγματα κάπως θολώνουν: γιατί η προοδευτική αντιπολίτευση να δώσει μια πολιτική νίκη στην κυβέρνηση;
Ίσως το καλύτερο θα ήταν να συνεννοηθούν τα τρία προοδευτικά κόμματα και να ζητήσουν από την κυβέρνηση να κάνει συγκεκριμένες τροποποιήσεις στο νομοσχέδιό της προκειμένου να το στηρίξουν, ή ακόμα να δεχτεί να στηρίξει και μια πρόταση νόμου της αντιπολίτευσης για άλλο θέμα, ώστε να φανεί ότι το συναινετικό κλίμα δεν μπορεί να είναι μονόδρομος. Θέλω να πω, ότι δεν θα με σοκάρει αν η αντιπολίτευση συγκροτημένα και αιτιολογημένα καταψηφίσει το νομοσχέδιο.
Αλλά βέβαια, συνεννόηση της προοδευτικής αντιπολίτευσης σχεδόν αποκλείεται, όταν ο ένας εταίρος, εννοώ το ΠΑΣΟΚ, με την επίνευση της κυβέρνησης θέλει να κανιβαλίσει τον ΣΥΡΙΖΑ, ο άλλος εταίρος, εννοώ τον ΣΥΡΙΖΑ, αρνείται να συνεννοηθεί με τους «αποστάτες» της Νέας Αριστεράς, η δε Νέα Αριστερά είναι έτσι κι αλλιώς αδύναμη και ακόμα δεν έχει συγκροτηθεί σε κόμμα -παιδιά, πέρασαν οι γιορτές αν δεν το καταλάβατε.
Οπότε, σαραντανατακατό. Ο Ντάγκλας Άνταμς είχε πει ότι το 42 είναι η απάντηση σε όλα τα ερωτήματα, αλλά στην Ελλάδα του 2023 κατεβαίνουμε ένα κλικ και η απάντηση σε όλα είναι το σαραντανατακατό.
