Κούλα Αδαλόγλου: «Ο δρόμος της επιστροφής είναι απόκρημνος»

Το νέο ποιητικό βιβλίο της Κούλας Αδαλόγλου εξεικονίζει έναν ζωντανό διάλογο με την αρχαιότητα αλλά και τη δική της ποίηση, με μια ώριμη τέχνη που συναρπάζει τον επαρκή αναγνώστη. Πρόκειται συνάμα για εξέλιξη του μύθου του Οδυσσέα και της θεματικής προηγούμενου βιβλίου της.

Τώρα το όνομα του ομηρικού ήρωα απουσιάζει από τον τίτλο. Η δεκαετία που πέρασε από το πρώτο βιβλίο για τον Οδυσσέα, τον ήρωα του έπους που φέρει το όνομά του –ενώ δεν ισχύει το ίδιο για τον Αχιλλέα, καθώς πρέπει να τονιστεί ο τόπος της τραγωδίας–, έχει γίνει αρχέτυπο στη συνείδηση και στην παιδεία μας. Λίγα υπονοούμενα και ακόμη λιγότερες αναφορές αρκούν. Παράδειγμα, ο τίτλος του δεύτερου μέρους, «Παλινδρομήσεις, τρόπον τινά», μας επαναφέρει στην προηγούμενη συλλογή, Οδυσσέας, τρόπον τινά.

Ο υπότιτλος του πρώτου βιβλίου υπονοεί μια ολίγον τι αισιόδοξη προοπτική: Κι αν ξαναφύγεις, θα ’χω κερδίσει το μεσοδιάστημα. Στον τίτλο του δεύτερου, Ο δρόμος της επιστροφής είναι απόκρημνος, η θλίψη μάς απειλεί. Τι έγινε στο διάβα της δεκαετίας; Πόλεμοι, πανδημίες, εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση των παιδιών μας. Η ποιήτρια θρηνεί: «Έχω χαθεί ανάμεσα σε μιαν Ιθάκη/ και στη μεγάλη νήσο της Εσπερίας» (σ. 30). Συνειδητοποιούμε ότι διαβάζουμε ένα βιβλίο με διαχρονική και παγκόσμια θέαση.

Το πλατωνικό Ανδρόγυνον, από τις προσφιλείς θεματικές της ευρωπαϊκής ρομαντικής ποίησης, αντικαθιστά τους επικούς ήρωες, με μια σημαντική διαφορά. Στην Αδαλόγλου μπορεί ο Ζευς να το χώρισε στα δύο, να ψάχνουν διαρκώς να ξαναενωθούν, αλλά θα συναντιούνται μόνο πρόσκαιρα. Η έννοια της διάρκειας εξουδετερώθηκε μαζί με τα αλληγορικά μηνύματα των αρχαίων μύθων. Η αστάθεια είναι η σταθερά του σύγχρονου κόσμου.

Το πρώτο ποίημα της συλλογής αρχίζει με το όνομα της Γυναίκας, «Η Πηνελόπη», ενώ ο Άνδρας εμφανίζεται μόνο με κτητική και προσωπική αντωνυμία. Η δεύτερη στροφή του ίδιου ποιήματος αρχίζει με «Ο Οδυσσέας». Την ίδια στιγμή, η Πηνελόπη εγκλωβίζεται σε προσωπική αντωνυμία. Έκφραση της μοναξιάς της ή μια προσπάθεια για ισότητα, με κεντρικό πρόσωπο αυτήν που περιμένει; Η υποχρεωτική ακινησία μάς προετοιμάζει για την περιπέτεια στα βάθη του κρημνού.

Το παιγνίδι με τις μεταμορφώσεις συνεχίζεται. Στην τρίτη στροφή ονομάζονται απλώς Εκείνος και Εκείνη, ήρωες ερωτικής αφήγησης. Έχουν ξεφύγει και οι δύο από την ηρωική τους υπόσταση και έγιναν καθημερινοί άνθρωποι.

{jb_quote}Η αστάθεια είναι η σταθερά του σύγχρονου κόσμου.{/jb_quote}

Το βιβλίο, όπως αρχίζει με το όνομα της Γυναίκας, κλείνει με τα λόγια της:

δεν γυρεύω πλέον τη φυγή
είναι καιρός να αναμετρηθώ με το δικό μου βάθος. (46)

Η φυγή του Τηλέμαχου και της Πηνελόπης, τα ταξίδια του Οδυσσέα, έχουν γενικευτεί, τώρα πλέον επιθυμίες όλων μας. Έχουν στόχο το βάθος και όχι την επιφάνεια. Ωστόσο, οι Σκέψεις του Πασκάλ έρχονται στον νου μας, η άβυσσος που πάντα βρίσκεται πλάι στον άνθρωπο. Τι πρέπει να κάνει; Οι περιπέτειες μας βοηθούν να αποφύγουμε την άβυσσο, που όμως κρύβουμε μέσα μας.

Η Ιθάκη, το πολύτιμο σύμβολο στην ποίηση, εξαφανίζεται από τον πολιτισμό μας. Υπάρχει μόνο ως λέξη, άρα στην ποίηση, αρχής γενομένης από την Οδύσσεια. Η Πηνελόπη αγωνιά για τον Τηλέμαχο. Ήδη στην προηγούμενη συλλογή, η Πηνελόπη δεν υφαίνει. Γίνεται ο ποιητής και γράφει τις νέες περιπέτειες του Οδυσσέα, συγχρόνως μια προσπάθεια να αδράξει την αιωνιότητα:

Τα υφαντά τελειώνουν κάποτε.
Το γράψιμο κρατάει όσο και η ζωή μας. («Οδυσσέας, τρόπον τινά», 19)

Αλλά δεν είναι μόνο τα σύμβολα που αλλάζουν σημασία. Και οι απλές λέξεις χάνουν την υπόστασή τους. Σε μια πρώτη ανάγνωση των στίχων, «Κάθε φορά που σε βλέπω/ μακραίνει ο δρόμος της επιστροφής σου» (34), όταν η Πηνελόπη λέει στον Οδυσσέα: «Κάθε φορά που σε βλέπω», δεν εννοεί ότι είναι παρών. Το «Κάθε φορά» υπονοεί τις απουσίες. Το μακρόχρονο κενό έχει αλλοιώσει το βλέμμα της. Τον βλέπει μόνο μέσα από τον πόνο της: «Το ποίημα δεν γράφεται με παρελθόντα πόνο» (34).

Στη νέα συλλογή, ο Τηλέμαχος ανεβαίνει στη σκηνή της ποίησης ως πρωταγωνιστής (14, 20). Το παράθεμα από την Οδύσσεια (9) μιλά για μετακίνηση των συναισθημάτων της Πηνελόπης από τον Οδυσσέα στον Τηλέμαχο. Η αυτοβιογραφία διευρύνεται, ενώ στο επίκεντρο παραμένει πάντα η Γυναίκα, σύντροφος και μητέρα. Η μοντέρνα γυναίκα-σύζυγος γίνεται μια μητέρα που παλεύει να βοηθήσει το παιδί της να απαλλαγεί από το βάρος της παράδοσης, του ομφάλιου λώρου. Ο Αχιλλέας κάνει μια έκτακτη εμφάνιση στη σκηνή, να μας θυμίσει, αν και γιος θεάς, τη θνητότητά του (43).

Και επειδή η ανάγνωση της ποίησης πρέπει να είναι και υποκειμενική, κλείνω με τους αγαπημένους μου στίχους, κλειδί για μια άλλη, κοινωνιολογική, ανάγνωση του βιβλίου:

Όλοι γίναμε Οδυσσείς,
όχι Κανένας ούτε Ούτις,
Οδυσσείς με ταυτότητα.
Και δεν υπάρχει πια Ιθάκη.
Η λέξη σε αμφίθυμη πολυσημία. (20)