Από την Περσία όλοι ξέρουμε το καράβι, όχι την καραβίδα. Είναι βέβαια ετυμολογικά συγγενείς αυτές οι δυο λέξεις, αλλά, παρόλο που εδώ λεξιλογούμε, τη διερεύνηση της συγγένειάς τους λέω να την αφήσω για μελλοντικό άρθρο.
Έλεγα λοιπόν ότι από την Περσία ξέρουμε το καράβι, που πιάστηκε στην Κορινθία, στον Ισθμό δηλαδή, το 1977, τόνους έντεκα γεμάτο χασίσι μυρωδάτο. Και το ξέρουμε επειδή το απαθανάτισε ο Τσιτσάνης στο τραγούδι του. Κατά σύμπτωση, αυτές τις μέρες βρίσκεται στην επικαιρότητα ένα άλλο καράβι που πιάστηκε, αλλά όχι από την Περσία και όχι στην Κορινθία.
Ο Τσιτσάνης βέβαια έγραψε για «βαπόρι απ’ την Περσία», αλλά σήμερα πολλοί το τραγουδάνε με καράβι. Κι έτσι τις προάλλες, στον τοίχο του Άκη Γαβριηλίδη στο Φέισμπουκ, το τραγούδι του Τσιτσάνη παρωδήθηκε, με συλλογική εργασία, ως εξής:
Το καράβι απ’τη Ρεσίφη
Πιάστηκε στην Τενερίφη
Τόνους κόκα φορτωμένο
Βρέθηκε φουνταρισμενο.
Βρε κουρνάζε μου τελωνη
Τ’είναι τούτη η άσπρη σκονη;
Τίγκα σκόνη μέσ’ τ’ αμπάρια
Μαύρα είναι τα χαμπάρια…
Αλλά πλατειάζω. Το σημερινό άρθρο δεν θα είναι για βαπόρι ή καράβι απ’ την Περσία ή τη Βραζιλία, θα αφορά μια καραβίδα απ’ την Περσία. Αλλά καραβίδα όχι με τη βασική έννοια της λέξης, δηλαδή του μαλακόστρακου που αποτελεί εκλεκτό έδεσμα, παρά με τη σημασία που έχουμε δώσει στη λέξη αυτή στο ιστολόγιό μας, δηλαδή της συσσώρευσης πολλών πραγματολογικών λαθών σε σχετικά σύντομο κείμενο.
Για την αφετηρία του όρου, δείτε το σχετικό άρθρο, ενώ στα Περιεχόμενα του ιστολογίου, που τα έχει επικαιροποιήσει ο πολύτιμος φίλος μας ο Στάζιμπος, μπορείτε με αναζήτηση να βρείτε κι άλλα άρθρα με τον όρο «καραβίδα». Αρχικά, καραβίδα λέγαμε μια πρόταση που όλες οι πληροφορίες της ήταν λαθεμένες, αλλά στη συνέχεια το διευρύναμε και εννοούμε πολλά λάθη σε σύντομο κείμενο.
Λοιπόν, τις προάλλες έγινε σε ομάδα του Φέισμπουκ μια συζήτηση για τη λέξη «κουρμπάνι», που πήρε μια μάλλον απρόσμενη τροπή.
Γράφει κάποιος:
Δεν ξέρω για ποιο πράγμα παραπονιέται ο κατά δήλωσή του πολυθεϊστής σχολιαστής, οπότε δεν μπορώ να κρίνω αν είναι δικαιολογημένη η απέχθειά του για τον όρο «κουρμπάνι».
Κουρμπάνι, να πούμε, είναι το σφάγιο της θυσίας, και πράγματι υπάρχουν τόσο στη Μυτιλήνη όσο και στη Μακεδονία-Θράκη «τα κουρμπάνια», πανηγύρια με θυσία ταύρου, που μετά μαγειρεύεται σε καζάνια και προσφέρεται σε όλους. Χριστιανικά βεβαίως πανηγύρια, που ασφαλώς όμως έχουν παγανιστικές καταβολές.
Η λεξη κουρμπάνι στα ελληνικά είναι δάνειο από το τουρκ. kurban. Πέρα από τη σημασία «το σφάγιο της θυσίας», παλιότερα, ας πούμε στα χρόνια του Εικοσιένα, σήμαινε θύμα, θυσία. Ας πούμε, ο Μακρυγιάννης, γράφοντας για μια παρασπονδία του Ιμπραήμ στην παράδοση του Νιόκαστρου, λέει: «Μας κλέψαν κι εξηντατρείς ανθρώπους εκεί οπού πέρναγαν να βαρκαριστούν … και τους έσφαξαν εις το κάστρο κουρμπάνι. Όταν μπήκανε μέσα, τους θυσιάσαν όλους και τους εξηντατρείς» Κι ο μικροκαπετάνιος Γιαννάκης Στάικος στον Μαυροκορδάτο: «ούτε τες φαμίλιες μας εσπαράξαμε και είπαμεν ας γίνουν κουρμπάνι του γένους μας».
Τον πολυθεϊστη σχολιαστή φαίνεται να τον ενοχλεί η «ιρανική» προέλευση της λέξης. Ωστόσο, σύμφωνα με τα ετυμολογικά λεξικά το τουρκ. kurban δεν έχει περσική αρχή αλλά αραβική ή μάλλον σημιτική, από τη ρίζα k-r-b, που έδωσε το εβραϊκό korban και το αραβικό qurban. Από την εβραϊκή λέξη, που είναι συχνή στην Πεντάτευχο και μεταφράστηκε «δώρον», «θυσία» ή «προσφορά» από τους Εβδομήκοντα, προέρχεται και ο εξελληνισμός «κορβανάς» που χρησιμοποιείται σήμερα για το δημόσιο ταμείο (ο κρατικός κορβανάς) ιδίως σε περιπτώσεις καταχρήσεων ή αργομισθίας.
Δεν είναι λοιπόν περσικής αρχής το κουρμπάνι. Και η καραβίδα έχει κι άλλα ποδάρια, διότι, ενώ πράγματι κάποιες ελληνικές λέξεις σε -άνι έχουν περσική αρχή, τα παραδείγματα που δίνει ο σχολιαστής δεν είναι και πολύ καλά διαλεγμένα: μπαϊράνι, φουστάνι, τουρμπάνι.
Η πρώτη λέξη δεν υπάρχει, κι αν εννοεί το μπαϊράμι, αυτό είναι μεν περσικής αρχής αλλά δεν τελειώνει σε -άνι! Το φουστάνι, πάλι, προέρχεται από το βενετ. fustagno, όχι από τα περσικά. Το τουρμπάνι το πέτυχε, έχει περσική αρχή (θα γράψουμε κάποτε) -αλλά μόνο ένα στα τρία δεν το λες και μεγάλη επιτυχία.
Στο σχόλιο αυτό ήρθε να απαντήσει ένα άλλο και να συμπληρώσει τα ποδάρια της καραβίδας:
Όχι, μας λέει ο δεύτερος ερευνητής, η λέξη κουρμπάνι δεν προέρχεται από το kurban, είναι αντιδάνειο που προέρχεται από το ομηρικό «κυρτός» πόυ έγινε curvo στα λατινικά, και αυτή (κυρτή) ήταν η μορφή του μαχαιριού της θυσίας.
Δεν είναι σαφές αν ο ερευνητής θεωρεί ότι η ελληνική λέξη κουρμπάνι προέρχεται απευθείας από το curvo ή αν δέχεται πως μεσολάβησε και το τουρκ. kurban. Το βέβαιο είναι πως τη θεωρεί αντιδάνειο.
Πήγα να γράψω ότι το μόνο σωστό στο παραπάνω σχόλιο είναι οι ομηρικές παραπομπές, αλλά και αυτές έχουν ένα λαθάκι, το Ν790 έπρεπε να είναι Ν799.
Κατά τα άλλα, το λατινικό curvus δεν προέρχεται από το ελληνικό «κυρτός» αλλά και τα δύο ανάγονται σε ινδοευρ. ρίζα *sker-. Kαι βέβαια το τουρκικό kurban δεν έχει καμία σχέση με τις λέξεις curvus και κυρτός, κι ας γίνεται με κυρτό μαχαίρι η θυσία -είδαμε πιο πάνω ότι ανάγεται σε σημιτική ρίζα k-r-b, απ’ όπου το εβραϊκό korban και το αραβικό qurban.
Θα πείτε, αν ήταν να διορθώνουμε την κάθε μπαρούφα που εμφανίζεται στο (ελληνικό μόνο, έστω) Φέισμπουκ θα έπρεπε το ιστολόγιο να δημοσιεύει εκατό άρθρα τη μέρα και να έχει πολυμελές επιτελείο συντακτών. Πράγματι έτσι είναι, αλλά τουλάχιστον η περσική καραβίδα μάς έδωσε την αφορμή να πούμε δυο λόγια για τη λέξη «κουρμπάνι» και τον κορβανά. Όσο για το καράβι, επιφυλάσσομαι.
