Ευγενία
Lionel Duroy
μετάφραση: Εύα Γεωργουσοπούλου
εκδόσεις Πόλις
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Μια σθεναρή αντίσταση στο Κακό • Fractal (fractalart.gr)
Μια σθεναρή αντίσταση στο Κακό
Όλα έμοιαζαν να προαναγγέλλουν μια τεράστια καταστροφή, δεν είχε άδικο, κι όμως εμείς συνεχίζαμε να καταστρώνουμε σχέδια και να οραματιζόμαστε το μέλλον. Οι εξελίξεις διαδραματίζονταν κατά κύματα, που το καθένα τους ματαίωνε και λίγο πιο βάρβαρα τις ελπίδες μας, αλλά μόλις έληγε ο συναγερμός αναθαρρεύαμε – άλλωστε, τα θέατρα ήταν πάντα γεμάτα, τα τρένα και τα τραμ κυκλοφορούσαν κανονικά […] (σ. 76). Έτσι περιγράφει ο Λιονέλ Ντιρουά την κατάσταση στη Ρουμανία κατά τη δεκαετία του 1930, όταν το αντισημιτικό κύμα μοιάζει να έχει σαρώσει τα πάντα, με κάποιους επιφανείς διανοούμενους, όπως ο Εμίλ Σιοράν, να τάσσονται απροκάλυπτα υπέρ του αναδυόμενου ναζισμού, να προβάλλουν τη βαρβαρότητα ως μία ιδανική λύση για τη ρουμανική κοινωνία. Κι όμως η πλειονότητα των πολιτών να μην αντιλαμβάνεται προς τα πού βαδίζει η χώρα τους, και μάλιστα με τη δική τους συνενοχή.
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα παρακολουθούμε την Ευγενία Ραντουλέσκου, μια νεαρή φοιτήτρια, στη σταδιακή της πορεία προς τη συνειδητοποίηση της κατάστασης, της ύπαρξης του Κακού που ελλοχεύει μέσα στα σπλάχνα της ρουμανικής κοινωνίας από την εξουσία ως την οικογένεια, από τους πολιτικούς ιθύνοντες ως τον πιο απλό μέσο οικογενειάρχη. Αρχικά θα νιώσει τη διασάλευση κάθε ηθικής, μετά από τη βίαιη επίθεση των φασιστών εναντίον του Ρουμανοεβραίου διανοούμενου Μιχαήλ Σεμπαστιάν (ψευδώνυμο του Ιωσήφ Χέκτερ) και κατόπιν με τη στενότερη σύνδεσή της με την κυρία Κοστινάς, την καθηγήτριά της στη ρουμανική φιλολογία αλλά και με τον ίδιο τον Σεμπαστιάν, με τον οποίο θα βρεθεί σε μια ιδιόμορφη, ουσιαστικά μονόπλευρη, ερωτική σχέση. Θα συγκρουστεί με την ίδια της την οικογένεια (με εξαίρεση τον αδελφό της Αντρέι, που κατανοεί, όπως κι αυτή πόσο υπέρτερη αξία από τα επιμέρους έθνη είναι η ανθρωπότητα στο σύνολό της) που δεν συνειδητοποιεί πως με την αδιαφορία της απέναντι στη ναζιστική βία συντηρεί τη χειρότερη μορφή απανθρωπισμού, και κυρίως με τον αδελφό της, τον Στεφάν, που τάσσεται συνειδητά στις φασιστικές ομάδες της Σιδηράς Φρουράς. Θα προσπαθήσει να προστατεύσει τον αγαπημένο της από τη σίγουρη εξόντωσή του, καθώς ως Εβραίος μοιάζει για τους διώκτες του να έχει απολέσει τη ρουμανική του ταυτότητα, και μετά τον θάνατό του θα καταγράψει τη ζωή του διασώζοντας το ήθος του προσώπου απέναντι στον παραλογισμό, τη μισαλλοδοξία, τον φανατισμό.
Ο Λιονέλ Ντιρουά, πίσω από την ιστορία της Ευγενίας και του Σεμπαστιάν, τις διακριτές οντότητες που τολμούν να διαφοροποιηθούν εν μέσω μιας παραπαίουσας κοινωνίας, διασώζει και ένα κεφάλαιο της ρουμανικής ιστορίας, το πογκρόμ του Ιασίου το 1941, στη βάση κυρίως των ημερολογιακών καταγραφών του Σεμπαστιάν αλλά και ρεπορτάζ της εποχής. Έτσι, με την ιστορία να λειτουργεί ως πλαίσιο που διαμορφώνει συνειδήσεις, προβάλλει τα συγκεκριμένα πρόσωπα σε διαλεκτική σχέση με το περιβάλλον, να επιδρούν σ’ αυτό αλλά και να δέχονται επιδράσεις. Μια ισορροπία που συχνά διαταράσσεται πότε προς τη μία πλευρά και πότε προς την άλλη. Έτσι, όμως, προχωράει η ιστορία, πότε με μεγάλες ανακατατάξεις/βίαιες ρήξεις, και πότε με μικρές επαναστάσεις στον μικρόκοσμο των προσώπων. Ιστορικό μυθιστόρημα, βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, αλλά ταυτόχρονα κοινωνικό και πολιτικό, στο πλαίσιο που ερευνά και εξετάζει τον ρόλο των μοναδικών προσωπικοτήτων σε δράση και αντίδραση με το ιστορικό γίγνεσθαι. Εκεί που κάθε άτομο απειλείται από την ενσωμάτωση στη μάζα, αναφαίνεται η ελπίδα μιας διαφοροποίησης. Η Ευγενία κάνει μια προσπάθεια να βρει την άκρη στην εξέλιξη των συνειδήσεω, εντοπίζοντας την αρχική κοιτίδα δημιουργίας των στερεότυπων αντιλήψεων, και αναρωτιέται: Πιστεύουμε τυφλά όσα μας λένε οι γονείς μας, και αργότερα τα υιοθετούμε κι εμείς για να τα μεταδώσουμε στα παιδιά μας. Γιατί είναι τόσο δύσκολο να εναντιωθεί κανείς σε τούτα τα λόγια, να του γεννηθούν αμφιβολίες, κι έπειτα, σιγά σιγά, η επίγνωση μιας διαφορετικής «αλήθειας»; (σ. 310). Είναι άραγε αυτή η αρχή για το αργό και σταδιακό ξήλωμα της ύφανσης του Κακού; Ή, μήπως, απαιτείται κάποιο ξαφνικό, συγκλονιστικό γεγονός για την αφύπνιση των συνειδήσεων που τελούν εν υπνώσει; Ίσως και τα δύο αυτά, σε μακρό χρόνο ή σε σύντομο. Έτσι κι αλλιώς η ιστορία βαδίζει και στα δύο αυτά χρονικά διαστήματα.
Συναρπαστικό μυθιστόρημα, συγκλονιστικό στις αλήθειες του, σε μετάφραση της Εύας Γεωργουσοπούλου και με την αισθητική των εκδόσεων Πόλις. Έξοχη η εικόνα που κοσμεί το εξώφυλλο (Στην άκρη της θάλασσας, Αυτοπροσωπογραφία, Romaine Brooks).
