Επιβιώνοντας στον αμερικάνικο Νότο
Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
εκδόσεις Οδός Πανός
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
Ο μακρύς αγώνας των Αφροαμερικανών για μια ισότιμη ζωή
Ένα «παλίμψηστο πολιτιστικό
πανόραμα», ονομάζει ο Αγησίλαος Αλιγιζάκης το πόνημα του ακαταπόνητου μελετητή
Γεώργιου Νικ. Σχορετσανίτη Επιβιώνοντας
στον αμερικάνικο Νότο. Παλίμψηστο, αλήθεια, καθώς η μελέτη εισχωρεί βαθιά
στις ρίζες του αφρικανικού πληθυσμού στις νότιες πολιτείες των Η.Π.Α. από τον
17ο αιώνα μέχρι σήμερα., εξετάζοντας τα αλλεπάλληλα στρώματα μέσα
στον χρόνο, γεμάτα από αγώνα για επιβίωση κάτω από τις πιο επαίσχυντες,
απάνθρωπες συνθήκες, αλλά και τη μακρά πορεία από την πρώτη συνειδητοποίηση
μέχρι την απελευθέρωση και την εν πολλοίς κατ’ επίφασιν ισότητα.
Στα πρώτα κεφάλαια
παρουσιάζει τις συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας στους ορυζώνες και στα
καπνοχώραφα, τη διαστρωμάτωση μέσα στους κόλπους της ίδιας της κατάστασης
δουλείας, με τους εξειδικευμένους εργάτες να διαχωρίζονται από τους απλούς, τις
δύσκολες οικογενειακές σχέσεις, την επιπλέον καταπίεση των γυναικών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζουν τα κεφάλαια που δείχνουν την πορεία από τα πιο δειλά αρχικά βήματα
(για παράδειγμα, διεκδίκηση πιο ανθρώπινου ωραρίου, μέσα ωστόσο στα πλαίσια
μιας εν μέρει αποδοχής του καθεστώτος δουλείας) μέχρι τα πιο συστηματικά και
συνειδητά «άλματα» (κάποια πιο ειρηνικά αλλά κάποια πιο βίαια) προς την ποθητή
ισότητα. Δικαιολογημένα, η απελευθέρωση επιτεύχθηκε πιο εύκολα στις βόρειες
πολιτείες (το θέμα ήταν περισσότερο ιδεολογικό) παρά στις νότιες, όπου αφενός
καθαρά οικονομικοί λόγοι αντιμάχονταν την κατάργηση της δουλείας, αφετέρου
υπήρχε έντονος ο φόβος της επικράτησης των πολυπληθέστερων μαύρων, και μάλιστα
με ίσα δικαιώματα.
Μέρος της μελέτης
αφιερώνεται στον πολιτιστικό τομέα, αρχικά με έμφαση στα στοιχεία που έφεραν
μαζί τους οι σκλάβοι από τις χώρες καταγωγής τους και σιγά σιγά ενσωμάτωσαν στο,
έτσι κι αλλιώς, αμερικάνικό μωσαϊκό πολιτισμών. Όργανα μουσικής, αντικείμενα
και εργαλεία, παραμύθια, θρύλοι, που βρήκαν νέο τόπο για τη διαιώνισή τους, αλλά
και στερεοτυπικές εικόνες που υιοθετήθηκαν σκοπίμως και έδρασαν εναντίον του
μαύρου πληθυσμού. Η λογοτεχνία, η ποίηση και η μουσική αποτέλεσαν τρόπους
έκφρασης των σκλάβων αρχικά, των ελεύθερων πολιτών κατόπιν, με την επιδραστική
δύναμη κυρίως της μουσικής να διαμορφώνει μεγάλο μέρος της σύγχρονης
αμερικανικής κουλτούρας· θα μπορούσαμε να πούμε
πως έτσι ο μαύρος πληθυσμός κατά κάποιο τρόπο μοιάζει να «παίρνει το
αίμα του πίσω» για όλα τα χρόνια της υποδούλωσης και του εξευτελισμού.
Κεφάλαιο αφιερώνεται στο
κίνημα για την ισότητα και την κατάκτηση των πολιτικών δικαιωμάτων, τα θύματα
του ρατσισμού, τις πολιτικές δολοφονίες. Ειδικά μετά το 1968 και τη δολοφονία
του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, παρατηρείται
μια ενδιαφέρουσα σύγκλιση (αποτέλεσμα συνειδητοποίησης της κοινής μοίρας)
ανάμεσα στους Αφροαμερικανούς και τους Λατίνους ή τους Ασιάτες Αμερικανούς.
Σημαντική η παράθεση (και εδώ όπως και σε όλα τα κεφάλαια) της σχετικής
βιβλιογραφίας, ώστε ο αναγνώστης να μπορεί
να ανατρέξει για περισσότερη μελέτη.
Μένω σε μια πολύ σημαντική
παρατήρηση που ο μελετητής κάνει εν κατακλείδι, σχολιάζοντας τη σημερινή εικόνα
που παρουσιάζει το θέμα της ισότητας. Γράφει:
«Η μεγαλύτερη πρόκληση στις
μέρες μας, είναι να ξεπεράσει κάποιος
την αντίληψη ότι ο ρατσισμός είναι απλώς ατομική συμπεριφορά ή ηθική αποτυχία. Αυτή
η αντίληψη προωθείται τόσο από τη λαϊκή κουλτούρα όσο και από την επίσημη
ιδεολογία και αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στην κατανόηση, ειδικά στις μέρες μας. Το
βασικό εννοιολογικό καθήκον είναι η κατανόηση της διαφοράς μεταξύ της τυπικής
νομικής ισότητας και της ουσιαστικής ίσης μεταχείρισης» (σ. 263).
Θα συμφωνήσω, γιατί στο
πολιτιστικό εποικοδόμημα (εκεί εδράζονται τόσο οι θεσμοί, όπως οι νόμοι για
παράδειγμα, όσο και οι νοοτροπίες) υπάρχει επίσης μια διαφοροποίηση ως προς τον
βαθμό που επιδρούν και καθορίζουν τα διάφορα στοιχεία τις τελικές συμπεριφορές,
άρα την εικόνα προς τα έξω του πολιτιστικού κάθε φορά μοντέλου. Και, δυστυχώς,
οι νοοτροπίες έχουν τον πιο αργό ρυθμό διαφοροποίησης, παρουσιάζουν την πιο
σθεναρή αντίδραση σε κάθε καινοτόμο βήμα της πολιτείας Μπορεί ο νομοθέτης να
υποχώρησε μπροστά σε πολιτικές πιέσεις ή και από το βάρος της ιστορίας, η
νοοτροπία όμως (με τους αργούς ρυθμούς της που δεν επιδέχονται εύκολα
αλλαγές) παραμένει βαθιά ριζωμένη ακόμα
στη συνείδηση μιας μερίδας του πληθυσμού. Έτσι, εκεί που βλέπουμε σε ανώτατες
πολιτικές θέσεις εκπροσώπους του μαύρου πληθυσμού, βλέπουμε και την πολιτική
των διακρίσεων να θριαμβεύει στα όργανα καταστολής, και να δικαιολογείται στους
κόλπους της συντηρητικής κατά βάση (έστω «δύσκαμπτης», όπως χαρακτηρίζεται από
τον Σχορετσανίτη στο εισαγωγικό του κεφάλαιο) αμερικανικής κοινωνίας,
τουλάχιστον σε ένα μέρος της.
Κοινωνία έντονων αντιθέσεων,
σε κάθε περίπτωση, με το «ιδεολόγημα» της λευκής υπεροχής να ισχύει ακόμη.
Απελευθερωμένοι, επομένως, οι σύγχρονοι Αφροαμερικανοί (ιδίως συγκρινόμενοι με
τους προπάτορές τους), καλύπτονται από μια νομοθεσία που τους καταγράφει ως
ισότιμους πολίτες, ωστόσο ακόμη δέσμιοι αναχρονιστικών αντιλήψεων, πρέπει
διαρκώς να αποδεικνύουν το αυτονόητο της ισότητάς τους ή, ακόμη χειρότερα, το
επίσης αυτονόητο στοιχειώδες δικαίωμά τους στη ζωή.
Διώνη Δημητριάδου
