Ιστορίες πίσω από τα έγγραφα
Βίκυ Τσελεπίδου, 120 γραμμάρια, Νεφέλη, Αθήνα 2022.
Όσοι δουλεύουμε σε επαγγέλματα της νομικής επιστήμης γνωρίζουμε πολύ καλά ότι πίσω από το στεγνό και ιδιότυπο επίσημο έγγραφο ενός δικογράφου ή ενός συμβολαίου υπάρχει μπόλικος συναισθηματισμός, πιεσμένος και ανομολόγητος λόγω του προορισμού και της διαδικασίας. Μπορεί μια απόφαση ζωής να καταλήγει σε μία «αγοραπωλησία», ένα τραγικό συμβάν να καταλήγει σε ένα «πληρεξούσιο», μία σύγκρουση οικογενειακή με πολύ οδύνη και πόνο να καταλήξει σε «διανομή».
Η Βίκυ Τσελεπίδου, συμβολαιογράφος στην ακριτική Ξάνθη, γράφει για τις ιστορίες πίσω από τα έγγραφα. Τις ιστορίες των συναισθημάτων. Πολύ λίγο ενδιαφέρει αν είναι πραγματικές ή φανταστικές. Αυτό το γνωρίζει μόνο η ίδια. Τη λογοτεχνία την αφορά ο τρόπος και το ύφος που τις κοινωνεί στον αναγνώστη. Η αφήγηση και η τεχνική της. Το βιβλίο της με τίτλο 120 γραμμάρια από τις εκδόσεις «Νεφέλη», χαρακτηρίζεται στο εξώφυλλο ως μυθιστόρημα. Πρόκειται για διάσπαρτες ιστορίες ανθρώπων που προσέρχονται σ’ ένα συμβολαιογραφείο και ζητούν είτε πληροφορίες για μία υπόθεσή τους, είτε τη σύνταξη ενός συμβολαιογραφικού εγγράφου. Ολιγοσέλιδες αφηγήσεις, χωρίς πρωταγωνιστές –χαρακτήρες και χωρίς η ίδια η συμβολαιογράφος να επιδρά κάπου με τη στάση της. Μόνο στην τελευταία ιστορία που φέρνει τα χαρακτηριστικά διηγήματος, υπό την έννοια ότι έχει πλοκή, η πρωταγωνίστρια είναι συμβολαιογράφος με επώνυμο.
Με την τυπική έννοια του όρου, φράση που χρησιμοποιούμε οι νομικοί για να ερμηνεύσουμε τα νομοθετικά κείμενα, τα 120 γραμμάρια δεν αποτελούν μυθιστόρημα. Και βγαίνει αβίαστα αυτό, αν εστιάσουμε στο ότι πρόκειται για συλλογή ιστοριών χωρίς κάποια συνεκτική μεταξύ τους δομή, χωρίς μία ενιαία αφηγηματική τεχνική –χρησιμοποιεί ακόμη και ντοπιολαλιά για να αφηγηθεί ένα περιστατικό–, χωρίς την προσδοκία έστω ότι το διάσπαρτο των ιστοριών στο τέλος θα έχει έναν επίλογο αρμονικής σύνδεσης. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί τι γυρεύουν ανάμεσα στις ιστορίες επίσημα έγγραφα του συμβολαιογραφικού συλλόγου με παραινέσεις, οδηγίες και προτροπές προς τα μέλη τους.
Κι όμως, όλα τα παραπάνω είναι δυνατόν να αντιστραφούν. Κατ’ αρχήν όλες οι ιστορίες είναι αυστηρώς απευθυντέες και έχουν έναν κοινό αποδέκτη. Τη συμβολαιογράφο. Αυτή που ακούει, που θα συντάξει τα έγγραφα, που θα υποδεχθεί τους πελάτες της στο γραφείο-εξομολογητήριο, που θα μετουσιώσει τον πόνο ή τη χαρά, το μίσος ή την ευγνωμοσύνη, στο χαρτί που ζυγίζει 120 γραμμάρια/τ.μ. –το ειδικό κρεμ χαρτί των συμβολαιογραφικών εγγράφων–, αρχίζοντας πάντα με τη φράση «Την…του μηνός, σε μένα τη Συμβολαιογράφο…». Ο χαρακτήρας της συμβολαιογράφου μπορεί να μη χτίζεται στη βάση μιας στέρεης μορφής αφήγησης, αλλά οι ίδιες οι ιστορίες θαρρείς ότι αφήνουν κάποια δυνατότητα εκτίμησης. Η σιωπή καμιά φορά στη λογοτεχνία είναι πιο επιδραστική από ένα οριοθετημένο και τυπικό χτίσιμο ηρώων. Ακούει τις ιστορίες που θα οδηγήσουν σε μία υπογραφή και ανάμεσα διαβάζει τα επίσημα έγγραφα του συμβολαιογραφικού συλλόγου για την καταβολή των συνδρομών, για την έγκριση απολογισμού κλπ. Ό,τι φαίνεται διάσπαρτο συνενώνεται με τον αρμό της συμβολαιογραφικής ιδιότητας. Άλλωστε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου περιγράφεται ο χώρος, «ένα συμβολαιογραφείο γίνεται το σκηνικό όπου διάφοροι άνθρωποι μπαινοβγαίνουν, αφήνοντας ο καθένας πίσω το βάρος της δικής του ιστορίας της δικής του υπογραφής». Η τελευταία ιστορία μάλιστα αφορά συγκεκριμένα τη συμβολαιογράφο Λαζαρίδου. Μία ιστορία που αναπτύσσεται σε δύο μέρη, με συμπαγή αφηγηματικό σκελετό. Η σύνταξη μιας ανάκλησης διαθήκης από τη μία και ενός πληρεξουσίου από την άλλη, φέρνουν τη συμβολαιογράφο αντιμέτωπη με τον φόβο της, με την πληγή της από κάποιο δυσάρεστο γεγονός που τη σημάδεψε πριν από χρόνια και με τη διαφαινόμενη επανάληψή του. Έχει δικαίωμα λοιπόν ο αναγνώστης να θεωρήσει ότι από το βιβλίο όχι μόνο δεν λείπει αλλά είναι διαμορφωμένος ο κεντρικός χαρακτήρας.
Στα 120 γραμμάρια η Τσελεπίδου εμπνέεται λογοτεχνικά από τις συναλλακτικές μορφές δικαίου. Ένας ναυτικός θέλει να συντάξει ένα πληρεξούσιο για να διαχειριστεί κάποιος τις υποθέσεις του όταν λείπει και λέει «Χρειάζεται κάποιος άνθρωπος στη στεριά. Να σε κρατάει από τη ρίζα, να μην αφήνει τη θάλασσα να σε τραβάει συνέχεια από την άλλη». Ένας άλλος ζητά να μάθει την αξία ενός χωραφιού και αναπτύσσει μια ιστορία δεσίματος με τη γη, με τον οικείο τόπο. Ο ιδιοκτήτης λόγω κληρονομιάς και ο υποψήφιος αγοραστής ως κάτοχος και καλλιεργητής. Μία ένορκη βεβαίωση για την καταστροφή σε πράγματα που προκάλεσε ένας παπαγάλος καταλήγει σε μία εξομολόγηση για το δέσιμο της καταθέτριας με το πτηνό και τη διαμάχη με τον άντρα της. Απολαυστική είναι η ιστορία αυτού που ζητά την κατοχύρωση ότι θα είναι ο μοναδικός ονοματοθέτης ενός μετεωρίτη. Σε μία υπόθεση απογραφής ενός αυτόχειρα ενενηνταπεντάχρονου μάγου, ο υπάλληλος της διαδικασίας της λέει: «Μείνε στο σπίτι του Γάτου. Μείνε χρόνο, αν ο κλητήρας βαρεθεί άσ’ τον να φύγει, εσύ μείνε. Μέτρα τα πράγματά του, παρατήρησε. Κι ύστερα κάτσε κι ένα ένα γράψ’ τα, δες τα πώς μοιάζουν γραμμένα, πώς στέκονται στο χαρτί. Σημαντικά κι ασήμαντα. Πόσο έχουν μέσα τους από άνθρωπο, πόσο από Θεό, από διάολο. Και σκέψου τα πάλι όλα από την αρχή. Κάτσε ώρα, δεν ήταν μια χαμένη ζωή αυτή του Γάτου».
Το νόημα αυτής της περιόδου μου φαίνεται ότι διατρέχει τις ιστορίες του βιβλίου. Πως μοιάζουν στο χαρτί τα πράγματα των ανθρώπων. Πόσο πόνο και συντριβή μπορεί να κρύβουν. Πόση οικειότητα, φροντίδα ή δέσιμο. Το χαρτί των 120 γραμμαρίων είναι υψηλής ποιότητας για να αντέχει το «βάρος» των συναλλαγών.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Alexei Sundukov. Δείτε τα περιεχόμενα του ένατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
