Κώστας Κουλουφάκος, Τα δημοσιευμένα έργα: τόμ. 1: Πρωτότυπα, και τόμ. 2: Μεταφρασμένα], φιλολογική επιμέλεια και επίμετρο: Γιώργος Ανδρειωμένος, εκδόσεις Κίχλη, Αθήνα 2022 (τόμ. 1: 1320 σελίδες, τόμ. 2: 1080 σελίδες)
Προσφάτως διεξήλθα το δίτομο έργο του καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, το οποίο αφορά στη συνολική έκδοση των έργων του διανοούμενου Κώστα Κουλουφάκου (1924-1994). Το αποτέλεσμα της πρώτης εντύπωσής μου μετά το πέρας της μελέτης αυτού του εμβληματικού εκδοτικού έργου ήταν η έκπληξη αλλά και ο συνακόλουθος θαυμασμός λόγω της εκτάσεως αλλά και της προφανούς δυσκολίας τού εν λόγω εγχειρήματος. Η δυσκολία έγκειται στην ποικίλη διασπορά των κειμένων του Κουλουφάκου σε έντυπα της εποχής ή και σε άλλα σημεία. Παρά ταύτα πολλά έργα του παραμένουν άγνωστα ή και δυσπρόσιτα στο ενδιαφερόμενο κοινό λόγω της ιδιαζούσης «γεωγραφικής τους κατανομής». Αυτό το αίτημα της συγκέντρωσης του υλικού το εκπληρώνει επιτυχώς η έκδοση του Ανδρειωμένου, αφού επιπλέον συνενώνει στους δύο τόμους της ανέκδοτα κείμενα, τα οποία παρέμεναν σε χειρόγραφη μορφή. Η ενοποίηση προσφέρει αυτόχρημα ακριβή εποπτεία σε όποιον ασχολείται με την γραμματεία της μεταπολεμικής περιόδου.
Ένα πρόσθετο ελατήριο αυτής της έκδοσης ήταν η συστηματοποίηση που χρειαζόταν ένα τέτοιο ετερογενές υλικό, αφού τα κείμενα του Κουλουφάκου είχαν δημοσιευθεί σε διάφορα έντυπα, και αρκετές φορές με ποικίλα ψευδώνυμα. Αυτό γιατί, όπως λέγει και ο Ανδρειωμένος, ο Κουλουφάκος δεν ασχολήθηκε ποτέ με την αρχειοθέτηση των γραπτών του, πιστεύοντας ίσως ότι για αυτό θα μεριμνούσαν όσοι θα ενέσκηπταν μελλοντικώς στο έργο του. Αναμφισβήτητα όμως το έργο του Κουλουφάκου είναι πολύ μεγάλο σε έκταση και προξενεί ιδιαιτέρα εντύπωση στον μελετητή. Περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα είδη του έντεχνου λόγου, μια διαπίστωση που κατατάσσει τον λόγιο σε περίοπτη θέση μέσα στα ελληνικά πολιτιστικά δρώμενα της δεύτερης πεντηκονταετίας του 20ού αιώνα. Όλα αυτά η έκδοση του Ανδρειωμένου τα επιτυγχάνει με μεγίστη ακρίβεια και επιστημονικότητα, δημιουργώντας έτσι μια νέα «πεπατημένη» στην έκδοση έργων της νέας ελληνικής λογοτεχνίας.
Αλλά ο φιλολογικός εκδότης δεν αρκείται μόνον εδώ: υπόσχεται ότι θα δημιουργήσει μια νέα έκδοση στο μέλλον, η ο οποία θα περιλαμβάνει ημερολογιακές σημειώσεις του λογίου αλλά και διάφορα γράμματά του· ασφαλώς, σε αυτήν την καινούρια προοπτική θα ενταχθούν και άλλα ανέκδοτα κείμενα που θα εντοπιστούν αργότερα. Με την μεθοδολογική αυτή ατραπό ο Ανδρειωμένος υλοποιεί λυσιτελώς το desideratum για μια πλήρη παρουσίαση του corpus του Κουλουφάκου.
Ο Γ. Ανδρειωμένος ολοκληρώνει με επιτυχία το εκδοτικό του έργο, διατηρώντας την ορθογραφία και την στίξη του πρωτοτύπου και σεβόμενος τις προσωπικές αισθητικές επιλογές του Κουλουφάκου. Κατά την γνώμη μου αυτό αποτελεί ορθή πρακτική, διότι μόνον έτσι δυνάμεθα να αντιληφθούμε με επάρκεια το γλωσσικό αισθητήριο του λογίου αλλά και την οριστική του βούληση αναφορικά με την τελική μορφή των κειμένων του. Όλα τα εκδιδόμενα έργα συνοδεύονται από αναλυτικό ερμηνευτικό και κριτικό υπόμνημα, όπου αυτό είναι αναγκαίο για την τεκμηρίωση των συμφραζομένων ή άλλων στοιχείων του κειμένου.
Τυποτεχνικά η έκδοση των κειμένων του Κουλουφάκου είναι άρτια και αισθητικώς υψηλού επιπέδου, όπως αρμόζει σε θέματα περιωπής. Για αυτό αξίζουν εκ προοιμίου συγχαρητήρια στις εκδόσεις Κίχλη, που μερίμνησαν ώστε να παρουσιαστεί με τον πιο ωραίο τρόπο αυτή η θεμελιώδης αυτή έκδοση για την νέα ελληνική φιλολογία.
Ας δούμε όμως εν συνόψει τα περιεχόμενα των δύο τόμων. Ο πρώτος τόμος [Πρωτότυπα] διαλαμβάνει ποιήματα, πεζά, δοκίμια και άρθρα-λήμματα σε λεξικά, εργασίες σε αυτοτελείς εκδόσεις, κριτικές, κείμενα με πολιτικό και κοινωνικό προβληματισμό, συνεντεύξεις-συζητήσεις-διαλέξεις, αυτοβιογραφικά σημειώματα κ.ά. Ο δεύτερος τόμος περιέχει το μεταφραστικό έργο του Κουλουφάκου, το οποίο είναι εντυπωσιακότατο λόγω του εύρους του και της άκρως ενδιαφέρουσας θεματικής του. Στο επίμετρο, που υπάρχει στο τέλος του Β΄ τόμου, ο Ανδρειωμένος συνθέτει με θαυμάσιο τρόπο το εργοβιογραφικό σημείωμα του Κουλουφάκου, προκειμένου να αντιληφθεί ο μελετητής ή ο λόγιος αναγνώστης την ταυτότητα του ατόμου και το ύψος των επιτευγμάτων του.
Εκ των παραπάνω συνάγουμε ότι ο Κουλουφάκος ήταν πράγματι μια πληθωρική προσωπικότητα και ένας πολυσχιδής διανοούμενος, ο οποίος σφράγισε με την πνευματική του δράση την νεοελληνική μεταπολεμική λογοτεχνία. Η έκδοση του Ανδρειωμένου είναι ένας άθλος για την νεοελληνική φιλολογία και αποτελεί τω όντι πολύτιμο υπόδειγμα αλλά και λαμπρή παρακαταθήκη για οποιαδήποτε μελλοντική έκδοση νεοέλληνα συγγραφέα. Ο Ανδρειωμένος έθεσε τον κανόνα για τις νεοελληνικές σπουδές και χάραξε τον δρόμο για την δημιουργία και άλλων εκδόσεων σύμφωνα με το δικό του πρότυπο.
Κοντολογίς ο Ανδρειωμένος, με την καταλυτική συμβολή των εκδόσεων Κίχλη, επετέλεσε ένα εκδοτικό άθλο, ένα αληθινό κατόρθωμα που όμοιό του δεν υπάρχει στην τρέχουσα φιλολογική «παραγωγή», όσον αφορά στο επιχώριο πεδίο. Η προσωπικότητα του Κουλουφάκου και η μεθοδολογική ακρίβεια του Ανδρειωμένου μάς χάρισαν το καλλίτερο δώρο: ένα άρτιο εκδοτικό έργο ικανό να διδάξει, να τέρψει αλλά και να προβληματίσει· είμεθα ευγνώμονες στον κ. Ανδρειωμένο που μας εμύησε στα άδυτα της τέχνης του και μας κατέστησε κοινωνούς του πνευματικού πλούτου της γραφίδας του Κώστα Κουλουφάκου.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Στέφανος Δασκαλάκης. Δείτε τα περιεχόμενα του όγδου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
