Μελετώντας κανείς το έργο του, αντιλαμβάνεται πως αυτό έχει μια ειδική σχέση με το έργο των ποιητών που μεταφράζει κάθε φορά. Συχνά αναφέρεται στις αντοχές τους, τους μεταγράφει, τους διασκευάζει, συμπλέει μαζί τους στα νερά της διακειμενικότητας, συνδιαλέγεται τολμηρά με στίχους τους, διακατέχεται από θαυμασμό και πάθος για το έργο τους, το οποίο επιδιώκει να κάνει γνωστό στο ελληνικό κοινό που ενδιαφέρεται για καλή ποίηση.
Ο λόγος για τον Χάρη Βλαβιανό, που οι μεταφράσεις του των Κάμινγκς, Πάουντ, Κάρσον, Ντίκινσον, Έλιοτ, Χέρμπερτ, Άσμπερι και πολλών άλλων έχουν αγαπηθεί από τους αναγνώστες μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Και είναι σε κάθε περίπτωση ένα προσωπικό επίτευγμα του μεταφραστή, καθώς τον ακολουθεί το αναγνωστικό κοινό, έχει εμπιστοσύνη να γνωρίσει καλύτερα αυτό που του προσφέρεται και είναι ανοιχτό στα νέα ερεθίσματα. Ας μου επιτραπεί να πω ότι η εκτίμησή μου είναι πως έχουμε κερδίσει πολλά και σημαντικά από τούτες τις μεταφραστικές εμμονές –ναι, εμμονές!– του Βλαβιανού μέσα στα χρόνια και ως αναγνώστες, αλλά και ως δημιουργοί – όσοι καταπιανόμαστε με τη γραφή και τη μετάφραση της ποίησης.
Αυτή τη φορά ο Βλαβιανός μάς συστήνει τον Πολωνό Άνταμ Ζαγκαγιέφσκι (1945-2021) και εκδίδει έναν τόμο με ποιήματά του. Ο πολυμεταφρασμένος και πολυβραβευμένος Ζαγκαγιέφσκι, όπως σημειώνει στη μεστή και κατατοπιστική εισαγωγή του, είναι άξιος λογοτεχνικός διάδοχος τριών γνωστών ποιητών: της Βισουάβα Σιμπόρσκα, του Τσέσλαβ Μίλος και του Ζμπίγκνιεφ Χέρμπερτ (σελ. 9).
Το βιβλίο έχει τον ενιαίο τίτλο Στην ομορφιά που δημιουργούν οι άλλοι και αμέσως γίνεται μέσα στο μυαλό του απαιτητικού αναγνώστη η μοιραία αντίστιξη με τον γνωστό στίχο του Σαρτρ «Η κόλαση είναι οι άλλοι»[1]. Αλλά ο Ζαγκαγιέφσκι στο ομότιτλο υπέροχο ποίημα θα γράψει: Μόνο στην ομορφιά που δημιουργούν/ οι άλλοι υπάρχει παρηγοριά/ στη μουσική των άλλων και στα ποιήματα των άλλων./ Μόνο στους άλλους βρίσκεις τη λύτρωση,/ ακόμα κι αν η μοναξιά έχει τη γεύση του όπιου./ Οι άλλοι δεν είναι η κόλαση,/ αν τους δεις το πρωί, με τα μέτωπά τους αγνά,/ πλυμένα από τα όνειρα.[2]
{jb_quote} Κινείται ανάμεσα σε έναν σύγχρονο φιλοσοφικό στοχασμό και μια διακριτική ευαισθησία, που αγγίζει ευαίσθητες ανθρώπινες χορδές. {/jb_quote}
Και δω θυμόμαστε και τον Σαίξπηρ που λέει στην Τρικυμία του πως «είμαστε πλασμένοι από την υφή του ονείρου» οι άνθρωποι όλοι. Επεκτείνοντας, πορευόμαστε με κοινά υλικά στη βάση μας και αν μιλήσουμε για τους ποιητές, διεγείρουν συνειδήσεις, πυροδοτούν σκέψεις, οι λέξεις τους γεννούν τις άλλες λέξεις, προκαλούν γραφές: …το ποίημα κάποιου άλλου/ προσφέρει την ακρίβεια ενός νηφάλιου διαλόγου.[3]
Νιώθω πως η ποίηση του Ζαγκαγιέφσκι μάς αφορά, ακριβώς επειδή κινείται ανάμεσα σε έναν σύγχρονο φιλοσοφικό στοχασμό και μια διακριτική ευαισθησία, που αγγίζει ευαίσθητες ανθρώπινες χορδές. Δεν υπάρχει τίποτε φλύαρο ή περιττό, κυριαρχεί η ζεστασιά της επικοινωνίας με τον αναγνώστη που αισθάνεται πως η κάθε σύνθεση αποτελεί μια πολύτιμη πέτρα, που λάμπει μέσα στο βαθύ σκοτάδι του μπερδεμένου και αλλόκοτου τούτου κόσμου.
Η μετάφραση είναι εκεί, επιδέξια και στιβαρή, να μας μεταγγίζει τα ποιήματα με σεβασμό στον ποιητή, αλλά και αγάπη. Πενήντα ολιγόστιχα στην πλειοψηφία τους ποιήματα για τον έρωτα, την Πολωνία, τη στιγμή, την ανυπαρξία, την ιστορία, την ποίηση, τη νύχτα. Διαβάζω: Θεέ μου, δώσε μας έναν μακρύ χειμώνα/ και σιγανή μουσική, και υπομονετικά χείλη/ και λίγη περηφάνια – προτού/ έρθει το τέλος του αιώνα μας./ Δώσε μας δέος/ και μια φλόγα ψηλή, φωτεινή.[4] Η ανυπαρξία αυτής της ημέρας/ λες από φθόνο/ μεταμορφώθηκε σε φωτιά/ κι έκαιγε τα χείλη/ των παιδιών και των ποιητών.[5]
Ξάγρυπνο και κοφτερό, το βλέμμα του ποιητή ανιχνεύει την αλήθεια των πραγμάτων και διεισδύει με τρόπο ιδιαίτερο στην υφή τους. Λυρικός στα σημεία, χωρίς όμως καμία πρόθεση υποταγής στον λυρισμό. Δημιουργεί τις εικόνες εκείνες που σε συνδυασμό με τα στοχαστικά σκιρτήματα που αναδύονται συνθέτουν ένα κλίμα στοχαστικό: Θέλω να σας ρωτήσω, τι είναι οι λέξεις/ και τι η διαύγεια και γιατί οι λέξεις συνεχίζουν/ να φλέγονται/ ακόμα και εκατό χρόνια αργότερα, παρότι η γη/ είναι τόσο βαριά;[6]
Οι «Βάρβαροί» του με συνδέουν με τον Καβάφη και το «Περιμένοντας τους βαρβάρους». Στον Καβάφη ίσως είναι απαραίτητοι, εν τέλει – τουλάχιστον να τους αναμένει κανείς, δίνει κάποιο νόημα αυτή η αναμονή. Εδώ οι Βάρβαροι είναι αυτοί που αφηγούνται, που γνώρισαν τη μοναξιά και πόθησαν την ποίηση. Ρηματικό πρόσωπο το «εμείς», που δίνει την αίσθηση μιας συλλογικότητας που είτε αυτοπροσδιορίζεται είτε κάνει τον απολογισμό της.[7]
Ο ποιητής μάς μιλά και για τον έρωτα. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να τον παραλείψει. Δεν είναι κυρίαρχο το ερωτικό στοιχείο στην ανθολόγηση αυτή που έκανε ο Βλαβιανός, αλλά υπάρχουν νότες ανεπιτήδευτης και διαυγούς ερωτικής ποίησης. Το τελευταίο ποίημα του βιβλίου αρχίζει ως εξής:Δεν είναι το μόνο ποίημα –ίσως κοιμάσαι τώρα/ σε σύννεφο από μάλλινα όνειρα– που γράφω για σένα./ Για σένα, θριαμβευτική, χαμογελαστή, υπέροχη,/ αλλά και για σένα, λυπημένη και ηττημένη/…[8]
Αναφέρω κι άλλο ένα ποίημα στο οποίο φαίνεται το συναίσθημα να απουσιάζει, όμως τι περίεργο! Είναι γοητευτικά παρόν, ακριβώς επειδή δεν εκμηδενίζεται από κάποια ανούσια αισθηματολογία: Το τηλεφώνημά σου με διέκοψε/ τη στιγμή που σου έγραφα ένα γράμμα./ Μην μ’ ενοχλείς όταν/ σου μιλάω./ Οι απουσίες/ μας διασταυρώνονται, κι ένας έρωτας γίνεται κομμάτια/ σαν επίδεσμος.[9]
Έτσι είναι όλος ο Ζαγκαγιέφσκι. Αφηγούμενος ιστορίες, διαλογιζόμενος πάνω σε ιστορίες, δικές του ή του κόσμου, μέσω ενός μεταφορικού –κάποιες φορές και παιγνιώδους, ειρωνικού ή αυτοσαρκαστικού– ύφους, μοιάζει «αδιάφορο κύμα», αλλά είναι «ωδή στην απαλότητα».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Στο Κεκλεισμένων των θυρών (1944) ο Σαρτρ επιμένει πως «Η κόλαση… είναι οι άλλοι». Μια θέση που προκάλεσε διάφορες συζητήσεις και προβλημάτισε έντονα τόσο τους φιλοσόφους, όσο και τους κοινωνιολόγους.
[2]«Στην ομορφιά που δημιουργούν οι άλλοι» (σελ. 38)
[3] «Στην ομορφιά που δημιουργούν οι άλλοι»(σελ. 38)
[4] «Mια φλόγα» (σελ. 78)
[5] «Η ανυπαρξία αυτής της μέρας» (σελ. 72)
[6] «Μια συνομιλία με τον Φρίντριχ Νίτσε» (σελ. 47)
[7] «Βάρβαροι» (σελ. 85)
[8] «Για σένα» (σελ. 86)
[9]«Το τηλεφώνημά σου» (σελ. 41)
Στην ομορφιά που δημιουργούν οι άλλοι
50 ποιήματα
Άνταμ Ζαγκαγιέφσκι
μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 96
ISBN: 978-618-07-0543-0
Τιμή: 11,10€
