ceb5cf81cf89cf84ceaecf83ceb5ceb9cf82 cebaceb1ceb9 ceb1cf80ceb1cebdcf84ceaecf83ceb5ceb9cf82 cebdcebfcf8dcebcceb5cf81cebf ceadcebeceb9

Νούμερο έξι, επειδή δεν είναι το πρώτο άρθρο της κατηγορίας αυτής, αν και βέβαια πάει αρκετός καιρός από το προηγούμενο αντίστοιχο.

ervthseis apanthseis 700x459 1Στις στήλες των χρονογραφημάτων, αν υπάρχουν ακόμα χρονογραφήματα σε εφημερίδες, όσες εφημερίδες υπάρχουν ακόμα, συνέβαινε πότε πότε ο χρονογράφος να δημοσιεύει μία ή περισσότερες επιστολές αναγνωστών, άλλοτε σχολιάζοντας κι ο ίδιος κι άλλοτε παραχωρώντας ολόκληρο τον χώρο της στήλης στους αναγνώστες του. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στα Νέα έβαζε στα χρονογραφήματα αυτά τον τίτλο «Απ’ όσα μου γράφουν». Τέτοια άρθρα, πέρα από την επικοινωνία, έδιναν στον συντάκτη μιαν ανάπαυλα, διότι είναι μεγάλη καταδίκη να πρέπει να γράφεις κάθε μέρα τις εξακόσιες, οχτακόσιες ή χίλιες λέξεις για να γεμίσεις τη στήλη σου.

Εμείς εδώ δεν είμαστε εφημερίδα και δεν γράφουμε χρονογράφημα, όμως έχουμε κάθε μέρα καινούργιο άρθρο (εντάξει, κάποτε επαναλαμβάνουμε παλιά άρθρα, αλλά με μέτρο). Βέβαια, τη γνώμη σας την εκφράζετε στα σχόλια, δημόσια.

Συχνά συμβαίνει όμως να μου κάνουν ερωτήσεις, για γλωσσικά κυρίως θέματα, είτε γνωστοί είτε άγνωστοι, άλλοτε με ηλεμήνυμα (email που λέει ο κ. Μπαμπινιώτης) κι άλλοτε στο Φέισμπουκ. Όταν μπορώ απαντάω, όπως μπορώ, αν και μερικές φορές δεν προλαβαίνω να το κοιτάξω σε βάθος το θέμα. Μια φορά στο τόσο, κρατάω σε ένα αρχείο την ερώτηση και την απάντηση, μήπως και έχει ενδιαφέρον να ξαναδώ το θέμα ή να το αναπτύξω σε άρθρο στο ιστολόγιο, όπως έχω κάνει όχι λίγες φορές.

Πριν από χρόνια σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να βλέπουν κι άλλοι την απάντηση, όχι για να μάθουν αλλά κυρίως γιατί μπορεί να έχουν κάτι να προσθέσουν, κι έτσι βάλαμε τον Ιούνιο του 2015 ένα τέτοιο άρθρο, με ερωτήσεις που μου είχαν γίνει και με τις αντίστοιχες απαντήσεις, και μερικούς μήνες αργότερα ένα ακόμα. Το τρίτο άρθρο της σειράς αυτής το έβαλα το 2017, το τέταρτο το 2019 και στις αρχές του χρόνου το πέμπτο άρθρο. Σήμερα βάζω το έκτο άρθρο της κατηγορίας αυτής.

Παρουσιάζω λοιπόν 15 ερωτήσεις που μου έγιναν, μαζί με τις απαντήσεις, που εδώ τις έχω ενδεχομένως αναπτύξει κάπως περισσότερο.

Και ξεκινάω με μια ερώτηση που δίστασα αν θα τη συμπεριλάβω γιατί πλησιάζει στο να αποκαλύπτει προσωπικά δεδομένα. Έχει όμως γλωσσικό ενδιαφέρον και αφού το επώνυμο για το οποίο γίνεται λόγος δεν είναι πια και τόσο σπάνιο, και αφού δεν αποκαλύπτω φυσικά το όνομα, θαρρώ ότι δεν έχουμε δεοντολογικό θέμα.

* Λοιπόν, φίλη με το επώνυμο Μαντουβάλου μου γράφει:

Θα σας παρακαλούσα, αν δεν σας είναι κόπος, να μου πείτε σε ποια συλλαβή είναι σωστό να τονίζεται το επώνυμό μου.

Εγώ το έμαθα και το κρατάω Μαντουβάλου, οι περισσότεροι όμως πλέον με λένε Μαντούβαλου.

Kαλημέρα σας.

Ο κανόνας είναι ότι ο τόνος κατεβαίνει στη γενική, αλλά σε αυτόν τον κανόνα υπάρχουν εξαιρέσεις α) για λαϊκές λέξεις και β) για πολυσύλλαβες λέξεις.

Αυτό όμως ισχύει για απλές λέξεις, π.χ. λέμε «του ανθρώπου» αλλά, π.χ. «του αρχοντάνθρωπου», «του παλιοσίδερου», «του σαράβαλου»

Εδώ όμως έχουμε επώνυμο, και τα θηλυκά επώνυμα διατηρούν τον τόνο κατεβασμένο. Λέμε «Η κόρη του Παπαδόπουλου» αλλά «η κυρία Παπαδοπούλου».

Οπότε, Μαντουβάλου. Με εντυπωσιάζει ότι οι περισσότεροι σας αποκαλούν «Μαντούβαλου», ίσως αυτό να οφείλεται στη σχετική σπανιότητα και αδιαφάνεια του επωνύμου, δεν νομίζω να λένε «Η κυρία Γιαννακόπουλου».

Πράγματι, το επώνυμο Μαντούβαλος δεν ανήκει στα πιο γνωστά καλούπια επωνύμων (με καταλήξεις -όπουλος, -άκης κτλ.) ούτε αναλύεται εύκολα.

Αναρωτιέμαι αν έχουν κι άλλες φίλες παρατηρήσει να μην κατεβαίνει ο τόνος στο επώνυμό τους.

Καλημέρα. Έχουμε μια διαφωνία με συνεργάτη Αναζητούμε λοιπόν τον καλύτερο για να μας διαφωτίσει.

Μπορείς να χρησιμοποιήσεις το per mare per terram εννοώντας με κάθε τρόπο;

Κανονικά όχι. Λέμε «τον αναζητούν per mare per terram», εμείς συνήθως το λέμε αντεστραμμένα, σε ξηρά και θάλασσα.

Η αλήθεια όμως είναι ότι έχει χρησιμοποιηθεί και με αυτό τον τρόπο. Δες εδώ συζήτηση στο φόρουμ της Λεξιλογίας, για δημοσίευμα της Καθημερινής όπου γράφεται ότι «Μορφωμένοι νέοι, ηλικίας 25 – 35 ετών, προσπαθούν να φύγουν από την Ελλάδα per marem per terras, προσβλέποντας σε μεγαλύτερες αμοιβές, αξιοκρατικότερη αντιμετώπιση, καλύτερη ποιότητα ζωής.»

Βέβαια, η Καθημερινή έχει λάθος τη λατινικούρα, αλλά κι εδώ η σημασία είναι «με κάθε τρόπο». Τι να πω, εγώ θα το απέφευγα.

Καλησπέρα κύριε Σαραντάκο. Άκουσα ένα παρατσούκλι σε χωριό της Κορινθίας «αμπράζος». Έχετε να δώσετε κάποια εξήγηση; Αναφέρονται σε άνθρωπο που είναι τσαπατσούλης. Ευχαριστώ εκ των προτέρων

Καλησπέρα. Υπάρχει και επίθετο, Αμπράζης και Αμπράζος. Στο Ιστορικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής βρίσκω λήμμα «αμπράζης» με διάφορες (υποτιμητικές) σημασίες, ανάμεσα στις οποίες «άταχτος, απρόσεχτος» και «χονδροειδής» αλλά και «βάναυσος, αγροίκος». Προέρχεται από το αραβοτουρκικό ebras, λεπρώδης, ψωραλέος, λέει το ΙΛΝΕ. (Φαίνεται μεγάλη η σημασιακή μετατόπιση, αλλά στις αρνητικές σημασίες συμβαίνουν αυτά).

Νίκο, γεια-χαρά, πες μου την γνώμη σου

«Μια συγκλονιστική εμπειρία του Θεόφραστου Γέρου ως δάσκαλος στην Πτερούντα της Λέσβου στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής»

είναι σωστό το ως δάσκαλος ή πρέπει να γίνει ως δασκάλου;

Και εδώ:

«αλλά και στην πράξη έδειξε ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις ανάγκες όλου του νησιού με αποτέλεσμα να προβάλει ως λυτρωτική λύση η διάσπαση»

μήπως το να προβάλει θέλει 2 λ γιατί δείχνει διάρκεια;

Καλησπέρα Χ… Επιγραμματικά:

α) στο πρώτο θα έβαζα «ως δασκάλου»

β) στο δεύτερο κάνε το εξής τεστ. Βάλε ένα άλλο ρήμα πχ το «εμφανίζομαι».

Αν σου ταιριάζει «να εμφανιστεί ως λυτρωτική λύση η διάσπαση» τότε θα βαλεις: να προβάλει

Αν σου ταιριάζει «να εμφανίζεται ως λυτρωτική λύση η διάσπαση» θα βάλεις: να προβάλλει

(Όπως καταλάβατε το μήνυμα το έστειλε φίλος από Μυτιλήνη)

Αγαπητέ κ. Σαραντάκο. Να είστε καλά καταρχάς.

Τι γνώμη έχετε αν χρησιμοποιήσω τη λέξη «χειροτέχνισσα» ως θηλυκό του χειροτέχνης; Η ορθογραφία είναι σωστή;

Έχω βαρεθεί να γράφω γυναίκες-χειροτέχνες και πρέπει να δώσω έμφαση στο φύλο.

Συμφωνώ απόλυτα μαζί σας ότι η χρήση του επίκοινου τύπου κρύβει τις γυναίκες. Ιδίως όταν πρέπει να δοθεί έμφαση στο φύλο, επιβάλλεται έμφυλος τύπος.

Συμφωνώ επίσης για το «χειροτέχνισσα». Με περισσότερη επιτήδευση θα μπορούσαμε να πούμε «χειροτέχνις» ή «χειροτέχνιδα», αλλά προτιμώ σαφώς τη λύση που δώσατε κι εσείς, οι χειροτέχνισσες. Με δύο σίγμα, όπως το γράφετε.

Το Νιγήριος ακούγεται σωστό. Θα ήθελα όμως και τη γνώμη του κυρίου @nikosarantakos

[Όπως καταλάβατε, αυτό ήταν τουίτ, μήνυμα στο Τουίτερ, που με «ταγκάρισε», όπως λένε, για να ειδοποιηθώ και να το δω]

Δυστυχώς ο Νίγηρας ζει στη σκιά της Νιγηρίας. Μια χαρά είναι το Νιγήριος παρόλο που δεν το χρησιμοποιούν πολλοί -αλλά δεν προτείνουν κάτι άλλο πέρα από περίφραση (κάτοικος του Νίγηρα). Να το λέμε, να καθιερωθεί.

* Γεια σου Νίκο. Διαβάζω:
«Μια αγέλη αγριογούρουνων εμφανίστηκαν ξαφνικά…»

Να το πούμε μεζεδάκι ή καθιερώνονται τα collective nouns που λέγαμε στο φροντιστήριο;

Θα έλεγα πως είναι το «σχήμα κατά το νοούμενο» και εμφανίζεται ήδη σε δημοτικά τραγούδια: ο κόσμος χτίζουν εκκλησιές, χτίζουν και μοναστήρια.

Αξίζει άρθρο βέβαια. Μπορούμε να το δούμε και σε σύγχρονα συμφραζόμενα, πχ Το 65% των Ελλήνων διαφωνεί (ή διαφωνούν) με την πρόταση της κυβέρνησης.

Διάβασα αυτό, ισχύει; Λογικό μου φαίνεται:

«Μια διόρθωση. Κατά κόρον ακούγεται η διατύπωση » θέτουμε σε κίνδυνο τις ζωές των συνανθρώπων μας» Οι συνάνθρωποι μας έχουν μια ζωή ο καθένας. Λοιπόν, δεν είναι πιο σωστό να λέμε » θέτουμε σε κίνδυνο τη ζωή των συνανθρώπων μας; «»

Καλησπέρα ξέχασα να πω

Καλησπέρα. Έχει βάση αυτή η κριτική, κι εγώ συνήθως λέω «τη ζωή». Έχει γράψει σχετικά ο Γιάννης Χάρης, πχ εδώ, και το έχουμε συζητήσει και στο ιστολόγιο, αν και όχι σε ειδικό άρθρο. Από την άλλη, δεν είναι απόλυτος κανόνας ο ενικός, πχ λέμε «κορίτσια στα κρεβάτια σας».

(Εδώ κι αν αξίζει άρθρο!)

Γεια σου Νίκο. Διάβασα στο Ρόδο της Αλεξάνδρειας του Μονταλμπάν μια έκφραση: αυτός είναι αλεύρι από άλλο σακί. Υπάρχει τέτοια έκφραση στα ελληνικά ή είναι μετάφραση από τα ισπανικά;

Γεια σου Γιώργο. Στα ελληνικά δεν νομίζω να υπάρχει ακριβώς αυτή η έκφραση. Στα ισπανικά είναι harina de otro costal. Βέβαια είναι κατανοητό το νόημα, στα ελληνικά θα λέγαμε «αυτός είναι από άλλο ανέκδοτο» ή κάτι τέτοιο. Όμως χωρίς να δω το απόσπασμα δεν μπορώ να πω με σιγουριά αν και τι ταιριάζει.

Καλησπέρα κ.Νίκο! Περιορισμένος ή περιωρισμένος ή σωστά και τα δύο; Ή μήπως το περιωρισμένος έχει άλλη σημασία;

Καλησπέρα. Ίδια σημασία, η διαφορά είναι μόνο στην ορθογραφία. Ο «περιΩρισμένος» είναι ο τύπος της καθαρεύουσας, τότε που υπήρχε χρονική αύξηση και έτσι έγραφαν ώρισα, ωρισμένος. Τώρα δεν υπάρχει χρονική αύξηση, άρα ορισμένος, περιορισμένος.

(Κάποτε είχαμε συζητήσει τη γραφή Ωπλισμένο σκυρόδεμα, που υπήρχε -ίσως από τον Τάσιο- σε χρήση στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών. Φυσικά δεν χάνει τίποτα το σκυρόδεμα σε αντοχή αν το γράψουμε «οπλισμένο»).

* Καλημέρα, δείτε σας παρακαλώ το βίντεο.

Στο 0:40 λέει ο Χόρν «ο κινηματογράφος έχει δημιουργήσει νέες βεντέτες και βεντέτους». Θα μπορούσε να υπάρξει αρσενικός τύπος, βεντέτους, στην γλώσσα μας;

Παρόλο που όταν λέμε «η βεντέτα», εννοώντας διάσημο πρόσωπο ιδίως από τον χώρο του θεάματος, μπορούμε να εννοούμε εξίσου άντρες και γυναίκες (ο τάδε είναι μεγάλη βεντέτα, άλλωστε το λέμε και για ποδοσφαιριστές), στην αργκό των ηθοποιών, αλλά και γενικά στην καθομιλουμένη υπάρχει και ο έμφυλος τύπος «βεντέτος». Νομίζω πως έχω ακούσει και «βέντετος» αλλά μπορεί να πέφτω έξω.

[Το έχετε ακούσει εσείς;]

– Και ένα ακόμα σχόλιο για το βίντεο: ο Χορν στην αρχή λέει «και όπως έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, ουκ εν τω πολλώ το ευ». Χρωστάμε ίσως άρθρο, αλλά πάντως δεν έχει βρεθεί η φράση στην αρχαία γραμματεία.

Καλησπέρα σας. Αν μπορείτε, διαφωτιστε με, σας παρακαλώ. Σε όλες τις αναζητήσεις μου στο google μου βγάζει τη φράση «γαία πυρί μιχθήτω» και όχι «μειχθήτω» όπως θεωρούσα πως είναι το σωστό. Ποιο απ’ τα δύο ισχυει; (αν δε σας κάνει κόπο, φυσικά)

Καλησπέρα. Το αρχαίο ρητό είναι Ἐμοῦ θανόντος γαῖα μιχθήτω πυρί. Στα αρχαία βρίσκει κανείς και τις δυο γραφές, μιγ- και μειγ-

Τώρα, αν θέλετε να το γενικεύσουμε, για τις πολλές σημερινές λέξεις με την ίδια ρίζα, μίγμα ή μείγμα, ανάμιξη ή ανάμειξη, κατά τη γνώμη μου η ύπαρξη διτυπίας ήδη από τα αρχαία συνηγορεί υπέρ της απλούστερης γραφής. Ωστόσο, τα περισσότερα λεξικά δέχονται τις γραφές με -ει. [Πω πω, πόσα άρθρα χρωστάω!] Βέβαια, όχι παντού -γράφουν «μείγμα», αλλά όχι «μειγάς»!

Αγαπητέ διαδικτυακέ φίλε Νίκο

Ζητώ εκ των προτέρων συγγνώμη που σε απασχολώ από την εργασία σου. Ζητώ, όμως, λύση σε πρόβλημα που θεωρώ σοβαρό…

Κάποτε, πριν 40 χρόνια, είχα γράψει ένα ποίημα όπου είχα αναφερθεί σε χιλιετηρίδες. Κάποτε, μετά από καμιά εικοσαετία, νόμισα ότι είδα το φως το αληθινό και ανατρίχιασα, αφού χιλιετηρίδα ΔΕΝ είναι η χιλιετία, νόμιζα (και συνεχίζω να νομίζω) πως χιλιετηρίδα είναι η μνημόνευση (εορταστική συνήθως) της χιλιετίας, όπως η επετηρίδα, η ημερίδα, η διημερίδα κλπ. Έσπευσα να διορθώσω το ποίημά μου από το λάθος μου, που έκτοτε με έχει στοιχειώσει!

Βέβαια, διάφορες τηλεοπτικές εκπομπές επέμεναν να μπερδεύουν την χιλιετία με την χιλιετηρίδα. Αντιπαρερχόμουνα το λάθος, σαν ένα από τα πολλά που εκφωνούνται. Αλλά, πέφτω πάνω στο άρθρο του Νίκου Νικολάου (29 Ιουλ. 2019)  που αναφέρει, και αυτός, την επάρατη χιλιετηρίδα ως χιλιετία!

Ποια είναι η αλήθεια;

Καλησπέρα Χ

Κανονικά, είναι όπως τα λες. Ωστόσο, τη διάκριση χιλιετίας-χιλιετηρίδας πολλοί δεν την τηρούν, ανάμεσά τους και εξαιρετικά καταρτισμένοι γλωσσολόγοι όπως ο φίλος ΝικΝικ

Οπότε, το ΛΚΝ δίνει δευτερη σημασία της χιλιετηρίδας: «αντί του χιλιετία», κι έτσι η «λαθεμένη» (τα εισαγωγικά πρόσεξε) χρήση νομιμοποιείται.

Οπότε, και τα δύο δεκτά, οι όμορφες διακρίσεις όμορφα καίγονται. Αν και προσωπικά νομίζω πως αποφεύγω να γράψω «χιλιετηρίδα» με τη σημασία της χιλιετίας.

Να είσαι καλά

Καλησπέρα κύριε Σαραντάκο! […] Γρήγορη ερώτηση: είναι δόκιμος ο όρος επιλόχεια κατάθλιψη; ή οφείλει να είναι επιλόχειος; Είμαι γιατρός και κάνω ανθρωπολογική έρευνα πάνω σε αυτή την κατάσταση- ερευνώντας όμως στα ολλανδικά και γράφοντας στα αγγλικά, ανησύχησα μήπως κάνω λάθος στα ελληνικά. Ευχαριστώ εκ των προτέρων!

Γεια σας, σας ευχαριστώ για το μήνυμα και για τα καλά σας λόγια. Ασφαλώς είναι δόκιμος ο όρος «επιλόχεια κατάθλιψη». Στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, το επίθ. επιλόχειος έχει τον θηλυκό τύπο «επιλόχεια».

Νίκο, καλησπέρα και πάλι. Ένας καλόγερος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιερωμένος ή αυτή η λέξη ισχύει μόνο για τους παπάδες;

Γεια σου Χ. Όχι αναγκαστικά. Κάποιοι καλόγεροι έχουν χειροτονηθεί και λέγονται ιερομόναχοι, αλλά αυτό δεν ισχύει για όλους.

[Εδώ βρίσκομαι έξω από τα χωράφια μου, οι πιο σχετικοί με τα εκκλησιαστικά ας συμπληρώσουν!

Καθώς ξανακοίταζα τις απαντήσεις και τις συμπλήρωνα, πάνω από μία φορά σκέφτηκα πως το θέμα θα μπορούσε -ή και θα άξιζε- να αναπτυχθεί σε άρθρο, και το έγραψα άλλωστε. Να θεωρήσουμε λοιπόν κάποιες από αυτές τις σύντομες αναγκαστικά απαντήσεις σαν προπλάσματα άρθρων που ίσως γραφτούν αναπτυγμένα κάποτε.

Και όταν γεμίσει πάλι το σακούλι, θα έχουμε το έβδομο άρθρο της σειράς αυτής!

 

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *