Ωδή στο Κακό
μικρή μελέτη για τα Ανεμοδαρμένα Ύψη της Έμιλυ Μπροντέ
Χαρά Νικολακοπούλου
ΑΩ εκδόσεις
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
Ως τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης
Η ενασχόληση με ένα κλασικό λογοτεχνικό έργο έχει πάντα ενδιαφέρον, όσες κι αν είναι μέσα στα χρόνια οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί, οι αναλύσεις που επιχείρησαν να φθάσουν ως την «ψυχή» του έργου αλλά και του δημιουργού του αναπόφευκτα. Το μοναδικό μυθιστόρημα που έγραψε η Έμιλυ Μπροντέ, Ανεμοδαρμένα Ύψη (πρώτη του έκδοση το 1847), δεν θα γινόταν να ξεφύγει από τον κανόνα. Υποτιμημένο ή ακόμη και κατακριτέο από την κριτική της εποχής του για την καινοτόμο αφηγηματική του τεχνική (με τον εν μέρει εξωδιηγητικό/ετεροδιηγητικό αφηγητή να παραχωρεί μέρη της αφήγησης σε άλλα πρόσωπα) αλλά και την αναπάντεχα τολμηρή για τα ήθη της εποχής διείσδυση στην ψυχή των ηρώων παρουσιάζοντας τα παράφορα πάθη που ορίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη, γνώρισε κατόπιν μεγάλη επιτυχία και καθιερώθηκε ως ένα από τα πλέον σχολιασμένα έργα της παγκόσμιας πεζογραφίας. Ελεύθερο πνεύμα η Έμιλυ, με μια ωριμότητα που περισσότερο ταίριαζε σε ενήλικο (εξαίρετο δείγμα άλλωστε τα ποιήματά της, γραμμένα σε ακόμη νεότερη ηλικία) αγγίζει στην όψιμη φάση του Ρομαντισμού με το βιβλίο αυτό τον πυρήνα της ανθρώπινης υπόστασης, υποδεικνύοντας τις σκοτεινές πτυχές που σκιάζουν τις κατ’ επίφαση συμπεριφορές καλύπτοντας το Κακό που εμφωλεύει ως εγγενής αρχέγονη συνθήκη στην ανθρώπινη ψυχή. Έτσι, οι ήρωές της δεν αποτελούν ακραίο δείγμα συγγραφικής επινόησης, αλλά –όσο τρομακτικό κι αν ακούγεται– είναι λογοτεχνικές περσόνες αρχετυπικών μορφών, στις οποίες υπακούει η ανθρώπινη ύπαρξη.
Η Χαρά Νικολακοπούλου έχει εντρυφήσει τόσο στο ίδιο το βιβλίο όσο και σε μελέτες που έχουν γραφεί γι’ αυτό. Κατορθώνει έτσι να δώσει τη δική της συμβολή –στηριγμένη σε έγκυρες βιβλιογραφικές πηγές– γι’ αυτό το μοναδικής έντασης μυθιστόρημα. Ξεκινώντας από την κύρια αφηγηματική φωνή του κυρίου Λόκγουντ (παρατηρητής, σχολιαστής και τιμητής των γεγονότων) θα προχωρήσει κατόπιν στις δύο κεντρικές φιγούρες (τον Χήθκλιφ και την Κατερίνα) επικεντρώνοντας στην έννοια του Κακού που διατρέχει όλη την ιστορία και καθίσταται, κατά μία έννοια, αυτό ο βασικός πρωταγωνιστής, άυλος και αθέατος ως οντότητα, υπαρκτός όμως με τους χαρακτήρες που διαμορφώνει, με τις πράξεις στις οποίες οδηγεί. Η Νικολακοπούλου γράφει μια μικρή μελέτη, διατυπώνοντας κατά τόπους την προσωπική της άποψη, παράλληλα τεκμηριώνοντας τις ήδη διατυπωμένες και δημοσιευμένες απόψεις. Μια σημαντική, επομένως, σύνοψη των πλέον καταξιωμένων θέσεων για τα Ανεμοδαρμένα Ύψη, που συμβάλλει στην κατανόηση των δομικών στοιχείων του βιβλίου και, κυρίως, στην εμπνευσμένη, ρηξικέλευθη θεματική του και στον τρόπο που η Έμιλυ τη διαχειρίζεται.
Ενδιαφέρουσα ακόμη η ενασχόλησή της με την ίδια την Έμιλυ Μπροντέ, κυρίως σε ό,τι αφορά την εξοικείωσή της με την έννοια του τραγικού μέσα από γεγονότα της οικογένειάς της, που εκβάλλουν δημιουργικά στο έργο της. Μοιράζει στους δύο ήρωες το βασικό χαρακτηριστικό του καθενός (μιλάει για το «σκοτεινό εγώ» του Χήθκλιφ και για τον «αγώνα για αυτοπραγμάτωση» της Κατερίνας) προκειμένου να δείξει την ισχύ του πεπρωμένου, την τραγικότητα των προσώπων, αντιμέτωπων με τη Μοίρα, αλλά και την αποκαθήλωση της παραδεδομένης ηθικής – συμβολή της λογοτεχνίας στη διαμόρφωση των ηθών υπό την έννοια μιας πρώιμης και θαρραλέας πρότασης. Παραπέμπει στην Ποιητική του Αριστοτέλη και στον ορισμό του Μύθου, με έμφαση στα δομικά του μέρη, για να δείξει πώς ένα έργο κλασικό της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα έχει τα στηρίγματά του στο αρχετυπικό δράμα.
Στο εξώφυλλο ένα έξοχης αισθητικής έργο της Βασιλικής Σιαφάκα. Πρόκειται για μια εύστοχη «συνομιλία» του βιβλίου της Νικολακοπούλου με το επίσης σημαντικό των ίδιων εκδόσεων ΑΩ, 41 ποιήματα – 41 Poems Emily Brontë Μετάφραση: Βασιλική Σιαφάκα. Στο Παράρτημα παρατίθεται φωτογραφικό υλικό και Βιβλιογραφία. Μικρό και περιεκτικό βιβλίο ξεχωριστής σημασίας.
Διώνη Δημητριάδου
Απόσπασμα
Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα η κατεστημένη ηθική ξηλώνεται εις τα εξ ων συνετέθη, οι πρωτόγονες ορμές, τα βίαια ένστικτα και οι συγκινησιακές παρορμήσεις είναι καταιγιστικά, οι κοινωνικές συμβάσεις και οι θεσμοί χλευάζονται. Δεν έχουν θέση εδώ οι δακρύβρεχτες μεγαλοστομίες ούτε οι φλύαροι μελοδραματισμοί, στοιχεία με τα οποία ταυτίστηκε κάποια στιγμή το ρομαντικό κίνημα. Ο λόγος είναι μεστός, τραχύς και στέρεος, οι εξομολογήσεις σπαρακτικές και λιτές σαν τα ανεμοδαρμένα βράχια του τοπίου, οι άνθρωποι είναι γυμνοί απέναντι στον εαυτό τους και στην τραγικότητα της ύπαρξής τους. (σ. 44).
