Το ξύπνημα αργεί
Steven Heighton
μετάφραση: Στέργια Κάββαλου
εκδόσεις Βακχικόν
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Η ποίηση είναι μια ανοιχτή συνομιλία • Fractal (fractalart.gr)
Η ποίηση είναι μια ανοιχτή συνομιλία
Μια συνομιλία ποιητική ενδεχομένως να αφορά ομοιότητες που εντοπίζονται σε έργα ποιητών από διαφορετικές εποχές και πολιτισμικό περιβάλλον, ως απόδειξη ότι στην τέχνη δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις. Ίσως ακόμη να εντοπίζεται σε μια ιδιόμορφη συνδιάλεξη/συνδημουργία κατά τη μετάφραση της ποίησης, καθώς ο ποιητής-μεταφραστής μεταφέροντας στη γλώσσα του το ξένο ποίημα αναπόφευκτα επιχειρεί να αποδώσει, στην καλύτερη περίπτωση, κάτι από την ουσία του, σε νόημα, ρυθμό και αισθητική, παρεμβαίνοντας δημιουργικά προκειμένου να μη χαθεί η αρχική αιτία που το έκανε ποίημα. Υπάρχουν, όμως, και ευθείες αναφορές, όταν ο ποιητής φανερώνει τη συνομιλία με το άλλο ποίημα τοποθετώντας το ως προμετωπίδα στο δικό του, υποδεικνύοντας έτσι την αφορμή που το γέννησε.
Ο ποιητής Στίβεν Χέιτον στη συλλογή του Το ξύπνημα αργεί (The waking comes late, 2016) μετέρχεται όλους τους παραπάνω τρόπους επαφής με τα ποιήματα των άλλων, επιλογή που δεν αιφνιδιάζει, καθώς συναντάμε και σε άλλες συλλογές του προσεγγίσεις, όπως τις ονομάζει ο ίδιος, δηλαδή ελεύθερες μεταφραστικές εκδοχές της ποίησης. Φανερώνοντας την άποψή του για το έργο της μετάφρασης υποδεικνύει την κατευθυντήρια οδό που οφείλει να ακολουθήσει ο μεταφραστής (μακάρι και ποιητής ο ίδιος) προκειμένου το μετάφρασμα να συνιστά ομοίως ποίημα – δύσκολο εγχείρημα, αν δεν αποδοθεί ο αρχικός ποιητικός τρόπος σε μορφή και σε ρυθμό κυρίως. Στη συλλογή του αυτή προχώρησε ακόμη πιο πέρα, παρεμβάλλοντας τις μεταφραστικές του προτάσεις σε ποιήματα άλλων ανάμεσα στα δικά του ποιήματα, επιτυγχάνοντας έτσι την καλύτερη συνομιλία μαζί τους.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, όλα τα ποιήματα εμπλέκονται λειτουργικά στη διαδικασία της δημιουργίας, το καθένα με το δικό του βάρος, ώστε να συντεθεί επιφανειακά μεν μια ποιητική πολυχρωμία που, σε προσεκτική εντούτοις ανάγνωση, οδηγεί στη βαθύτερη σύμπλευση και αλληλεξάρτηση, αναδεικνύοντας την έτσι κι αλλιώς διαλεκτική σχέση που κανοναρχεί όλα τα γραφόμενα ποιήματα όλων των εποχών. Έτσι, για παράδειγμα δεν μπορείς εύκολα να διακρίνεις τα όρια ανάμεσα στο ποίημα του Γκέοργκ Τρακλ «Ένα τέλος», που ο Χέιτον μεταφράζει, και στο δικό του ποίημα που το ακολουθεί «Τρακλ, 1913», καθώς το πρώτο αποτελεί φυσικά την αφορμή για το δεύτερο, το οποίο όμως συνιστά τη νοηματική του συνέχεια επηρεάζοντας προφανώς και τις μεταφραστικές επιλογές. Καθόλου τυχαία η επιλογή των ποιητών που προσεγγίζει στη συλλογή του (συναντάμε, για παράδειγμα, την παρουσία του Καβάφη, της Αχμάτοβα, του Οσίπ Μαντελστάμ, του Πάουλ Τσέλαν), όπως καθόλου συμπτωματική η σύζευξη των δικών του ποιημάτων στα μεταφρασμένα.
Όλα οδηγούν στην επιβεβαίωση του τίτλου Το ξύπνημα αργεί, αντλημένου από το πιο σπαρακτικό στην αλληγορία του ποίημα της συλλογής. Σε όλο το έργο του Χέιτον συναντάμε μια κριτική στάση απέναντι στη μορφή που έχει πάρει ο σημερινός κόσμος αλλά και στην παθητικότητα με την οποία αντιμετωπίζεται η πολύμορφη παθογένειά του. Ανοιχτός ο Χέιτον στις προκλήσεις γράφει: οι πόροι να ανοίγουν/ σαν θυρίδες στον κόσμο/ για καλωσόρισμα («Πώς ένας ποιητής πρέπει»), αποδεικνύοντας τη θέση του ποιητή μέσα στον κόσμο, με ανοιχτά τα μάτια του και ευαίσθητες τις κεραίες του για να προσλαμβάνει τα μηνύματα, να τα επεξεργάζεται και να τα αποτυπώνει μέσα στους στίχους του προσφέροντας μια προνομιούχο θέα σε ό,τι υπάρχει, μα ίσως δεν είναι ακόμη ορατό σε όλους. Όντως το ξύπνημα αργεί, όπως λέει ο ποιητής. Κι όμως, δίνει εδώ πολλές αφορμές αφύπνισης, μέσα από τη δική του αλλά και την ποίηση των άλλων, δουλεμένη με τον δικό του τρόπο, σε απόλυτη συνομιλία. Μα, πώς αλλιώς; Αν η ποίηση επιμένει ακόμη να είναι ζωντανή, είναι γιατί οι θύρες της είναι ανοιχτές.
Από τις εκδόσεις Βακχικόν, στη σπουδαία σειρά «Ποίηση απ’ όλο τον κόσμο», σε μετάφραση της Στέργιας Κάββαλου, που, ποιήτρια ή ίδια εκτός από μεταφράστρια, γνωρίζει τον τρόπο να αποδοθεί η ποίηση χωρίς να χάσει τα χαρακτηριστικά που εξ αρχής της έδωσαν αυτό τον χαρακτήρα.
Διώνη Δημητριάδου
ΠΩΣ ΕΝΑΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΠΡΕΠΕΙ
Πώς ένας ποιητής, αδύνατον, πρέπει
να είναι – εντελώς ανοιχτός κι όμως
μαγκωμένος – οι πόροι να ανοίγουν
σαν θυρίδες στον κόσμο
για καλωσόρισμα, που όμως είναι απαράβατο
σαν ένα χρηματοκιβώτιο, ή καύκαλο, σκληρή
θήκη κόντρα στις σάπιες
λέξεις, ψεύτικα φυλαχτά,
σπόροι δυσκολοχώνευτων
δεδομένων, από τα gigabyte:
τετριμμένη μετάδοση. (Κι όμως να είσαι περίεργος
μέχρι το τελικό στάδιο).
Πώς πρέπει ο ποιητής να κυλήσει;
Ανάμεσα σε αυτά τα άκρα, αδύνατον,
και ο στόχος του, ο στόχος της – ενσαρκώνεται
σε μια φράση ή στροφή μια στιγμή
επικριτικής παρουσίας, με τρόπους
που το δικό μου μυαλό δεν θα μπορούσε να μιμηθεί.
