Τμήμα Γ4, 21ου Γυμνασίου Αθηνών, Τα χαϊκού της Γκράβας (ανθολογία), πρόλογος-επιμέλεια: Ελευθερία Παπουτσάκη, επίμετρο: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Book Lab, Αθήνα 2022.
Μέσα της δεκαετίας του 50 ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ μέσα από το «Ουρλιαχτό», το διασημότερο ποίημά του, υποδηλώνει με τόλμη τον κοινωνικό προβληματισμό του για το μέλλον της γενιάς του.
Είκοσι χρόνια περίπου αργότερα, στην ταχέως αναπτυσσόμενη περιοχή των Πατησίων και του Γαλατσίου, ξεκινούν τη λειτουργία τους οι πρώτες σχολικές μονάδες στη Γκράβα.
2022: Άνθη κερασιάς έχουν ανθίσει κι αναρριχώνται μέσα από τις ρίζες ενός υπέροχου εξώφυλλου στην αίθουσα του Γ4 τμήματος. Οι μαθητές χτυπούν ρυθμικά παλαμάκια στο μοτίβο των 5-7-5 συλλαβών και μία πρωτόγνωρη διαδρομή ξεκινά:
Στα μάτια κοίτα
θα βρεις την αλήθεια
μέσα σε αυτά.
(Άγγελος Ντούκα)
Η διαπεραστική ματιά των παιδιών, η δική τους αλήθεια συνέθεσε μια ξεχωριστή ανθολογία. Ένα αποτέλεσμα που έλαβε μορφή μέσα από το μοναδικό ταξίδι της γραφής. Η φιλόλογος Ελευθερία Παπουτσάκη αφύπνισε την εσωτερική δημιουργικότητα των παιδιών και όλοι μαζί, μαθητές και εκπαιδευτικός, συγκρότησαν ένα σώμα λέξεων και στίχων όπου χαράσσεται πάνω του η αυθεντικότητα του γραπτού λόγου, καθρεπτίζονται οι προβληματισμοί των εφήβων της Γκράβας με τις διαφορετικές πολιτισμικές αφετηρίες. Η βαθιά ουσία της εκπαίδευσης, το κύτταρο που θα προκαλέσει το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή των παιδιών έχει ήδη βρει φωλιά μες στην ψυχή τους.
Θέλω χαϊκού
να γράψω αλλά θέλω
μια βοήθεια
σημειώνει ο Όλσι Μπαϊράμι στην 36η σελίδα του βιβλίου.
Η επιλογή της λέξης «βοήθεια» ίσως να μην περιορίζεται αποκλειστικά στη διαδικασία σχηματισμού ενός χαϊκού, αλλά ν’ αποτελεί υποσυνείδητα μία έκκληση βοήθειας απέναντι στις συνολικές παθογένειες του εκπαιδευτικού συστήματος που βιώνουν τα παιδιά, καθώς και στα προβλήματα που συνεχώς διογκώνονται μες στον σχολικό χώρο. Η πιο ανθεκτική ασπίδα που μπορούν να ορθώσουν αυτά τα παιδιά είναι η συνεργασία, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η ελεύθερη έκφρασή τους. Η φιλία και η διαπροσωπική έλξη άλλωστε συνθέτουν ένα καταφύγιο, όπου μπορούν να νιώσουν ασφαλή, ανεπηρέαστα από τις εξωτερικές συνθήκες:
Έξω παγωνιά
Μα μέσα η ψυχή σου
Σαν ζεστή φωλιά.
μαρτυρά η Ζωή Πολίτη στο 8ο χαϊκού, ενώ η Βερόνικα Κώστα επισημαίνει στην 33η σελίδα πως:
Τόσα χρόνια σε
Έψαχνα. Όμως τώρα
Δεν σε αφήνω.
Με όλη τη συντομία τους τα χαϊκού αφηγούνται μια ιστορία κι αντανακλούν μία ζωντανή εικόνα. Το βλέμμα ενός εφήβου διεισδύει πολύ βαθύτερα από εκεί που νομίζουμε. Δεν εξηγείται διαφορετικά η συγκλονιστική αντίθεση που σημειώνεται στο δωδέκατο κατά σειρά έργο:
Μου χαμογελάς
Παρ’ όλ’ αυτά φαίνεται
η κατάθλιψη.
(Μαρία-Ελένη Πάτσιο)
Παραφράζοντας τους στίχους από τον Μικρό Ναυτίλο του Οδυσσέα Ελύτη, «μήτε σχεδιαγράμματα χρειάζονται μήτε τίποτα. Μόνο λέξεις. Αλλά λέξεις που οδηγούν κατευθείαν σ’ αυτό που γυρεύουμε…», τα παιδιά ανέσυραν τα δικά τους μοναδικά νοήματα μέσα από την επιλογή γνώριμων λέξεων με τεράστια όμως δυναμική: καρδιά, μέλλον, σύννεφα, αλήθεια, θλίψη, χαρά, όνειρα, ψέμα κ.ά.
Μία, επίσης, επιτυχία του συγκεκριμένου εγχειρήματος έγκειται στο γεγονός πως οι σκέψεις, οι ανησυχίες, οι προβληματισμοί της εφηβικής ηλικίας μπόρεσαν να χωρέσουν μες στην αυστηρή δομή των 17 αυτών συλλαβών.
Στην Ιαπωνία, τη γενέθλια χώρα των χαϊκού, πέτρινες επιγραφές με το συγκεκριμένο είδος ποίησης στολίζουν τις πόλεις. Στην περίπτωση των μαθητών του Γ4 τμήματος θα μπορούσε κάλλιστα ένα από τα δημιουργήματα αυτά να στέκει περίοπτα σε κάποιο από τα σημεία του σχολικού συγκροτήματος της Γκράβας, για να θυμίζει στους μεγαλύτερους το περιεχόμενο του 17ου στιχουργήματος πως:
Πολλοί άνθρωποι
Καταστρέφουν όνειρα
Χωρίς να ξέρουν.
(Γιώργος Καραγιαννάκης)
Σ’ αντίθεση μ’ αυτούς τους ανθρώπους, τα παιδιά δεν καταστρέφουν, αλλά γεννούν όνειρα, τα οποία κι ευχόμαστε να πραγματοποιήσουν.
❧
Τα χαϊκού συνέθεσαν οι μαθητές:
Αλέξης Κρέτσου, Γιάννης Ζαρογιάννης, Αριάν Λικάι, Όλσι Μπαϊράμι, Άγγελος Ντούκα, Κλεμέντα Χύσα, Ζωή Πολίτη, Μπάμπης Δημόπουλος, Μαρία-Ελένη Πάτσιο, Στέφανος Μπαράι, Σιλβάνα Μπαϊράμι, Λούκα Μεζβρισβίλι, Μιχάλης Ντριτσάι, Γιώργος Καραγιαννάκης, Τοντόρ Μαάζ, Άγγελος Ολάρου, Βερόνικα Κώστα, Γκεντιάν Ντεμιράι.
⸙⸙⸙
[Το κείμενο διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου, την Τετάρτη 22 Ιουνίου 2022, στην Κυψέλη. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Susan Meiselas . Δείτε τα περιεχόμενα του έκτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
