Ο Ιάσων (επίτηδες τον γράφω έτσι) είναι από τους πιο ένδοξους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας, οπότε σε πολλές ελληνικές πόλεις υπάρχει δρόμος με το όνομά του -στον Βόλο μάλιστα, λόγω εντοπιότητας η οδός Ιάσονος είναι κεντρικός δρόμος της πόλης. Στην Αθήνα η οδός με το ίδιο όνομα είναι πεζόδρομος στο Μεταξουργείο, και συχνά διαβάζουμε σχέδια για την ανάπλασή του.
Υπάρχει και κύριο όνομα Ιάσων και, αν δεν με απατά η μνήμη μου, είναι από τα αρχαιοελληνικά ονόματα που τα είχε και κάποιος χριστιανικός άγιος κι έτσι μπορούσαν χωρίς κανένα πρόβλημα να δίνονται σε βαφτίσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες μάλιστα, με τη μόδα για αρχαιοελληνικά ονόματα, η συχνότητά του αυξήθηκε. Φίλο με το όνομα Ιάσων δεν είχα, αλλά τρία φιλικά μου ζευγάρια έδωσαν αυτό το όνομα στο παιδί τους. Υπάρχει και ο Ιάσων Αποστολόπουλος, ο διασώστης, που δραστηριοποιείται σε ΜΚΟ που σώζουν πρόσφυγες στο Αιγαίο, που έχει γίνει στόχος της ακροδεξιάς στα σόσιαλ. Δουλέμπορο τον ανεβάζουν, τουρκοπράκτορα τον κατεβάζουν -και συνήθως τον γράφουν, υποτιμητικά, «ο Γιάσωνας». Ιάσονα λέγανε και τον νεαρό με το μηχανάκι, που σκοτώθηκε όταν το βουλευτικό αυτοκίνητο της Ντόρας Μπακογιάννη έκανε στροφή αριστερά για να μπει στη Βουλή, παρά την απαγόρευση, και τον παρέσυρε. Κι αυτόν συχνά τον γράφουν Ιάσωνα στα σόσιαλ.
Αλλά και στις πινακίδες των δρόμων υπάρχει πλουραλισμός. Αλλού βλέπεις «Ιάσονος» και αλλού, όπως εδώ από την Αθήνα, «Ιάσωνος»
Όταν τα παιδιά μου ήταν μικρά, κάτι φίλοι είχαν ένα παιδί Ιάσονα, ενώ ένα άλλο ζευγάρι είχε τον Κίμωνα. Και βέβαια, από τότε τέθηκε το ερώτημα:
Ιάσονας ή Ιάσωνας; Και αν Ιάσονας, γιατί Κίμωνας; Ο μπαμπάς του Κίμωνα ήταν πεπεισμένος ότι και ο Ιάσων γράφεται με ω, Ιάσωνας. Το επιχείρημά του ήταν: Το Ιάσ*νας το βλέπεις γραμμένο πότε με Ο και πότε με Ω. Το Κίμωνας, μόνο με Ω. Έχεις δει ποτέ «Κίμονας»;
Λογικοφανής σκέψη, αλλά δεν πάει έτσι, διότι ο Ιάσων και ο Κίμων, ενώ φαίνονται ολόιδια ονόματα, δεν ανήκουν στην ίδια κατηγορία ή τέλος πάντων δεν ανήκαν στην ίδια κατηγορία στην αρχαία ελληνική. Τα περισσότερα ουσιαστικά της αρχαίας σε -ων είναι μονόθεμα, δηλαδή διατηρούν το ίδιο (ισχυρό) θέμα σε όλες τις πτώσεις. Ο Κίμων ανήκει σε αυτή την κατηγορία, και έχει γενική του Κίμωνος, κι όταν η αιτιατική του, τον Κίμωνα, μεταπλάστηκε σε ονομαστική πτώση στα νέα ελληνικά, αυτή η ονομαστική γράφτηκε «ο Κίμωνας».
Υπάρχουν όμως στην αρχαία και τα διπλόθεμα σε -ων, που είναι λιγότερα, και αυτά σχηματίζουν τη γενική με το ασθενές θέμα. Ο Ιάσων ανήκει στην κατηγορία αυτή, οπότε έχει γενική του Ιάσονος, κι όταν η αιτιατική του, τον Ιάσονα, μεταπλάστηκε σε ονομαστική πτώση στα νέα ελληνικά, αυτή η ονομαστική γράφτηκε «ο Ιάσονας».
Από έναν καλό εκπαιδευτικό ιστότοπο με γραμματική της αρχαίας, αντιγράφω:
-ων -ωνος:
α) τα περιεκτικά: ὁ ἀνθὼν -ῶνος ὁ ἀνδρὼν -ῶνος, γυναικὼν -ῶνος (έτσι και: ὁ δαφνών, δενδρών, ἐλαιών, νυμφών, ξενών, ὀρνιθών, παρθενὼν κ.ά.)
β) τα μεγεθυντικά: ὁ γάστρων -ωνος, ὁ γνάθων -ωνος, ὁ χείλων -ωνος κ.ά.
γ) τα κύρια ονόματα: Ἀπόλλων -ωνος, Ποσειδῶν -ῶνος Ἀγάθων -ωνος (έτσι και: Δάμων, Δευκαλίων, Δίων, Ζήνων, Ἱέρων, Κίμων, Κλέων, Κόνων, Κρίτων, Κύλων, Μέτων, Πλάτων, Σόλων, Φαίδων, Χάρων, Χίλων, Χίρων, Ὠρίων, [Νέρων, Τρύφων] κ.ά.).
δ) ονόμ. αρχ. μηνών: Γαμηλιὼν -ῶνος, (έτσι και: Ἀνθεστηριών, Ἐλαφηβολιών, Μουνιχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών, Ἑκατομβαιών, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανοψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών).
ε) τόπων και πόλεων Αὐλὼν -ῶνος, Ἑλικὼν -ῶνος (έτσι και: ἡ Καλυδών, ὁ Κιθαιρών, ἡ (ὁ) Κολοφών, ὁ Μαραθών, ἡ Σιδών, ἡ Σικυών), Κρότων -ωνος κ.ά.
στ) εθνικά παροξύτονα ὁ Λάκων -ωνος, ὁ Ἴων -ωνος κ.ά.
ζ) προσηγορ. παροξύτ. ὁ δόλων -ωνος, ὁ δρόμων -ωνος (έτσι και: ὁ κλύδων, ὁ κώδων, ὁ (ἡ) μήκων, ὁ πάρων, ὁ ῥώθων, ὁ σάπων, ὁ σίφων, [ὁ ἄμβων]).
η) προσηγορ. οξύτ. ὁ κλών, κλωνὸς, ὁ ἀγὼν -ῶνος, ὁ ἀγκὼν -ῶνος (έτσι και: ὁ αἰών, βουβών, κοιτών, κολοφών, λειμών, τελαμών, χειμών, χιτὼν κ.ά.).
θ) προσηγ. περισπώμ. ὁ τυφῶν -ῶνος (από το τυφάων).
-ων -ονος
α) οξύτ. θηλυκά ἡ ἀηδὼν -όνος (έτσι και: ἡ ἀλγηδών, ἀλκυών, εἰκών, Καρχηδών, σιαγών, σινδών, τερηδών, Χαλκηδών, χελιδών, χιὼν κ.ά.).
β) οξύτ. αρσενικά ὁ (ἡ) ἀλεκτρυὼν -όνος, ὁ ἡγεμὼν -όνος (έτσι και: ὁ κανών, κηδεμών, Μακεδών, Στρυμών, (συν)δαιτυμών κ.ά.).
γ) παροξύτ. αρσενικά ὁ ἄξων -ονος (έτσι και: Ἁλιάκμων, βραχίων, γείτων, γνώμων, δαίμων, Ἰᾱ΄σων, κίων, πνεύμων, τέκτων, Ἀγαμέμνων, Ἀριστογείτων κ.ά.).
Πολλά από τα ουσιαστικά αυτά έχουν μετατραπεί σε αντίστοιχα της νέας ελληνικής, όπου η ορθογραφία διατηρείται, κι έτσι έχουμε αγώνας και αγκώνας αλλά κανόνας και κηδεμόνας, άξονας και γείτονας αλλά άμβωνας και κώδωνας (αν και βέβαια κάποια έχουν τραπεί σε -ου, μέσω του υποκοριστικού: σαπούνι, ρουθούνι). Από τα κύρια ονόματα, τα μονόθεμα είναι πολύ περισσότερα -μονόθεμα είναι σχεδόν όλα όσα συνηθίζονται και σήμερα: Πλάτων(ας), Κλέων(ας), Κρίτων(ας), Σόλων(ας), Τρύφων(ας). Πράγματι, μόνο ο Ιάσονας και ο Αγαμέμνονας είναι διπλόθεμα.
Αυτή είναι η εξήγηση, αλλά δεν βοηθάει να γράψουμε σωστά. Θέλω να πω, κανείς δεν θα πει «Τι είναι ο Ιάσων; Μονόθεμο ή διπλόθεμο; Διπλόθεμο είναι, άρα θα γράψω Ιάσονας και όχι Ιάσωνας». Και δεν θα το πει, διότι δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε αν είναι μονόθεμο ή διπλόθεμο ένα ουσιαστικό. Απέξω τα μαθαίνουμε και απέξω θα συνεχίσουμε να τα μαθαίνουμε. Κι επειδή είναι πολύ περισσότερα τα -ωνας, γι’ αυτό και κάποιοι γράφουν Ιάσωνας. Μπορεί να ανορθογραφούν, αλλά πάνε με τις πιθανότητες.
Διπλόθεμα υπάρχουν και στα ουσιαστικά σε -ωρ. Μας έλεγε τις προάλλες ο φίλος μας ο Γιάννης Κουβάτσος για έναν συνάδελφό του, που από λάθος ληξιάρχου ή γραμματέα «έχει εγκλωβιστεί στο Νέστωρας, γιατί έτσι γράφτηκε όταν ήταν μικρός στο δημοτολόγιο» με αποτέλεσμα να τον πειράζουν οι άλλοι, που δάσκαλος άνθρωπος γράφει λάθος το όνομά του.
Τα ουσιαστικά (και κύρια ονόματα) σε -ωρ, πάντως, αφενός είναι λιγότερα και αφετέρου σχεδόν όλα είναι διπλόθεμα, δηλαδή κάνουν γενική σε -ορος και στη νέα ελληνική έχουν μεταπλαστεί σε πρωτόκλιτα σε -ορας. Η ίδια γραμματική αναφέρει:
ὁ αὐτοκράτωρ -ορος (έτσι και: ὁ κοσμήτωρ, πράκτωρ, προγάστωρ, Ἕκτωρ κ.ά.) (μεταγ. και νεότ.: ἐκλέκτωρ, παντοκράτωρ κ.ά.).
Να προστεθούν στον παραπάνω κατάλογο ο ρήτωρ, ο Νέστωρ, ο διδάκτωρ και μερικά ακόμα.
Μονόθεμα σε -ωρ είναι πολύ λίγα σε σημερινή χρήση: ο ιχώρ, ο Βίκτωρ και ο πραίτωρ. Και από αυτά, ο πραίτωρ στον μεν Μπαμπινιώτη κλίνεται/μεταπλάθεται ως μονόθεμο (δηλ. πραίτωρας, του πραίτωρα) ενώ στο ΜΗΛΝΕΓ ως διπλόθεμο (τον πραίτορα, ο πραίτορας). Το Χρηστικό έχει και τα δύο. Ο Βίκτωρ(ας) είναι το μοναδικό κοινό κύριο όνομα σε -ωρ που κρατάει το ωμέγα.
Να γυρίσουμε στην οδό Ιάσονος. Είναι βέβαιο ότι σε κάποιους δήμους θα γράφεται λάθος, Ιάσωνος. Θα μας πείτε και στα σχόλια. Εδώ που τα λέμε, δεν χάθηκε ο κόσμος αν γραφτεί και λάθος. Ο Ιάσονας Αποστολόπουλος βρισκόταν στον κατάλογο των προς παρασημοφόρηση πρόπερσι, αλλά κόπηκε την τελευταία στιγμή ύστερα από διάβημα του τότε κυβερνητικού βουλευτή Κ. Μπογδάνου. Μακάρι φέτος να διορθωθεί το ατόπημα κι ας τον γράψουν και Ιάσωνα!
