Και μια συνεργασία του Λεώνικου, καθώς στο άρθρο αυτό εγώ γράφω μονάχα την εισαγωγή.
Ο φίλος μας ο Λεώνικος έβγαλε λοιπόν ένα πολύ σημαντικό βιβλίο, τη μετάφραση των «Μεθομηρικών» του Κοΐντου Σμυρναίου, ένα έργο στο οποίο, όπως λέει και ο τίτλος του, ο συγγραφέας, επικός ποιητής που γράφει στην ύστερη αρχαιότητα, αφηγείται την ιστορία του Τρωικού πολέμου μετά από το σημείο όπου σταματάει η Ιλιάδα του Ομήρου. Διότι βέβαια, ενώ όλοι μας ξέρουμε σε γενικές γραμμές την ιστορία, δεν έχουμε όλοι συνειδητοποιήσει ότι η Ιλιάδα σταματάει στο σημείο όπου ο Πρίαμος παίρνει τη σορό του Έκτορα από τους Αχαιούς -ο θάνατος του Αχιλλέα και όλα τα άλλα επεισόδια, με αποκορύφωμα τον Δούρειο Ίππο και την άλωση της Τροίας δεν υπάρχουν στην Ιλιάδα αν και βέβαια τα ξέρουμε από άλλα έργα, τραγωδίες, την Αινειάδα, εμμέσως την Οδύσσεια κτλ. και, όπως θα δούμε, από τα Μεθομηρικά.
Περισσότερα δεν λέω, δίνω τον λόγο στον Λεώνικο. Κάνω μια μικρή παρατήρηση για το όνομα του συγγραφέα, όπου ο Λεώνικος φαίνεται να προτιμά τον τύπο Κοΐντος. Πρόκειται για το λατινικό Quintus, και το είχαν πολλοί, και συνήθως αποδίδεται Κόιντος, αν και υπάρχει επίσης σε κείμενα η γραφή Κοΐντος. Αλλά αυτό είναι παρωνυχίδα. Η συνεργασία του Λεώνικου:
Τα ‘Μεθομηρικά’ του Κοΐντου Σμυρναίου γράφτηκαν μεταξύ 2ου και 3ου αι ΜεΧ, σε ‘ομηρική’ ή ομηρίζουσα γλώσσα και έχουν έκταση 8.800 δακτυλικών εξαμέτρων· με σκοπό να γεφυρώσουν το κενό μεταξύ Ιλιάδας, που τελειώνει, όπως είναι γνωστό με τον θάνατο του Έκτορα και την παραλαβή της σορού του από τον Πρίαμο, με την Οδύσσεια. Δηλαδή περιλαμβάνουν τα επεισόδια τα περί την Πενθεσίλεια, τον Μέμνονα, τον θάνατο του Αχιλλέα, την διαμάχη μεταξύ Τελαμώνιου Αίαντα και Οδυσσέα για τα όπλα του και την αυτοκτονία του πρώτου, τα περί τον Νεοπτόλεμο, τον Ευρύπιλο του Τηλέφου, τον Φιλοκτήτη, τον θάνατο του Πάρη και της Οινώνης, τα περί τον Σίνωνα, τον Δούρειο Ίππο και τον Λαοκόοντα, την καταστροφή της Τροίας, τα περί την Ανδρομάχη, τον Αστυάνακτα, την Εκάβη, την Κασσάνδρα και την Πολυξένη, τα περί την επιστροφή και διασκορπισμό των Αχαιών, τα περί τον Ναύπλιο και την καταστροφή στον Καφηρέα, και τον θάνατο του Αίαντα του Οιλέως.
Τα Μεθομηρικά συγκροτούνται από 14 ωδές.
Ωδή Α: Απελπισία και ηττοπάθεια στο Τρωικό στρατόπεδο μετά τον θάνατο του Έκτορα. Η Πενθεσίλεια και οι δώδεκα αμαζόνες της ανατρέπουν την κατάσταση. Ηγεμονική υποδοχή από τον Πρίαμο. Αριστεία της Πενθεσίλειας απουσία των Αχιλλέα και Αίαντα. Μονομαχία Πενθεσίλειας και Αχιλλέα, θάνατος της aμαζόνας. Αποκάλυψη του κάλλους της, και παλλαϊκός θρήνος για την απώλειά της. Αυθάδης παρατήρηση του Θερσίτη προς τον Αχιλλέα καταλήγει στη θανάτωσή του. Πυραί Πενθεσίλειας.
Ωδή Β: Τρωική βουλή· Θυμοίτης. Σφοδρός διαπληκτισμός Πάρι και Πολυδάμαντα. Εμφάνιση, αριστεία και θάνατος του Μέμνονα.
Ωδή Γ: Θάνατος του Αχιλλέα· Αίαντος αριστεία. Καύση του Αχιλλέα· επικήδειοι θεών και ανθρώπων· οριστική αποθέωση του Αχιλλέα.
Ωδή Δ: Ἆθλα ἐπ’ Ἀχιλλεῖ
Ωδή Ε: Ασπίς Αχιλλέως. Η Θέτιδα αθλοθετεί τα όπλα του Αχιλλέα· διεκδικητές ο Αίας ο Τελαμώνιος και ο Οδυσσέας και κριτές δορυκτητοί Τρώες. Κερδίζει ο Οδυσσέας· ο Αίας απέρχεται μένεα πνέων με σκοπό να τους κάψει τα καράβια και να τους σκοτώσει όλους, αλλά καταλαμβάνεται από Λύσσα και σφάζει αρνιά. Όταν συνέρχεται και βλέπει τι έκανε, αυτοκτονεί. Θρήνος και καύση της σορού.
Ωδή ↅ: Πλασματική πρόταση του Μενέλαου να εγκαταλείψουν τον πόλεμο, απορρίπτεται. Εμφανίζεται ο Ευρύπυλος, του Τήλεφου, Ηρακλείδης από τον Κάικο, σύμμαχος των Τρώων. Εὐρυπύλου Ἀσπίς: Ἡρακλέους Ἆθλα.
Ωδή Ζ: Η πίεση από τον Ευρύπυλο ασφυκτική. Οδυσσέας και Διομήδης στη Σκύρο και μετάκληση του Νεοπτόλεμου, γιου του Αχιλλέα. Ευρύπυλου Τηλεφίδη αριστεία. Νεκρικές πυρές Μαχάονος και Νιρέως.
Ωδή Η: Αριστεία του Νεοπτόλεμου. Μονομαχία Εὐρύπυλου – Νεοπτόλεμου· θάνατος του Εὐρύπυλου, παρέμβαση του Άρη, παρολίγο μονομαχία Άρη – Αθηνάς και ανατροπή της μάχης υπέρ των Αχαιών, την οποία ο Δίας διακόπτει περιβάλλοντας την Τροία με σύννεφα για να μη στενοχωρηθεί ο Γανυμήδης, ενέργεια την οποία οι Αχαιοί εκλαμβάνουν λανθασμένα ως εύνοια του Δία υπέρ των Τρώων, και αποσύρονται.
Ωδή Θ: Αριστεία Δηίφοβου από τους Τρώες, και Νεοπτόλεμου από τους Αχαιούς. Μονομαχία Διήφοβου – Νεοπτόλεμου διακόπτεται με υπερφυσική παρέμβαση του Απόλλωνα. Μετάκληση του Φιλοκτήτη από τη Λήμνο.
Ωδή Ι: Διάσταση απόψεων περί την άμυνα της πόλης μεταξύ Πολυδάμαντος και Αινεία. Αριστεία Φιλοκτήτη. Τραυματισμός του Πάρη. Δραματική συνάντηση Πάρη και Οινώνης που μνησικακεί και αρνείται να τον θεραπεύσει. Θάνατος του Πάρη· τραγική μεταμέλεια της Οινώνης.
Ωδή ΙΑ: Ατέλειωτο φονικό με την προτροπή της Έριδος, της Ενυούς, των Κηρών, του Φόβου και του Δείμου. Σύντομη αριστεία των Αινεία και Ευρύμαχου με υποκίνηση του Άρη. Εφαρμογή νέας τακτικής από τους Αχαιούς ως προς τη χρήση τη ασπίδας με τη δημιουργία ενιαίου ‘στεγάστρου’ που επιτρέπει ν’ απειλήσουν το τείχος.. Αλκιμέδων· η σκάλα ως πολιορκητικό μέσο.
Ωδή ΙΒ: Ευνοϊκοί οιωνοί. Ο Δούρειος Ίππος. Ο γενναίος Σίνων. Λαοκόων και Κασσάνδρα. Είσοδος του Δούρειου Ίππου στην Τροία.
Ωδή ΙΓ: Οι πανηγυρισμοί των Τρώων για τη λήξη του πολέμου. Ο Σίνων ανάβει τη δάδα που καλεί όσους σταθμεύουν σην Τένεδο, και ανοίγει τις καταπακτές του Δούρειου Ἰππου. Γενική σφαγή των Τρώων. Θανάτωση του Πριάμου από τον Νεοπτόλεμο δίπλα στων βωμό του Ερκείου Διός. Κατακρήμνιση του Αστυάνακτος. Η τύχη της Εκάβης και της Ανδρομάχης και η ασυλία του Αντήνορος. Προστασία του Αινεία από την Αφροδίτη και διαφυγή, και πρόρρηση του Κάλχα για τη μελλοντική του πορεία ‘από τον Ξάνθο στον Τίβερη’. Συνάντηση της Ελένης με τον Μενέλαο, επεισοδιακή συμφιλίωση και θανάτωση του Δηίφοβου. Βιασμός της Κασσάνδρας από τον Αίαντα του Οιλέως. Αναγνώριση της Αίθρας με τους εγγονούς της. Η Τροία εγκαταλείπεται ως άμορφος σωρός ερειπίων που καπνίζει.
Ωδή ΙΔ: Επινίκεια. Λεία σε πλούτο και σκλάβες. Η Ελένη, η Κασσάνδρα, η Ανδρομάχη, η Εκάβη. Οριστική συμφιλίωση του Μενέλαου με την Ελένη. Ο Ξάνθος, η Ίδη και ο Σιμόεις θρηνούν την Τροία. Τιμές στον Σίνωνα. Θυσία της Πολυξένης κατ’ απαίτηση του Αχιλλέα στον τάφο του. Νόστοι Πολλαπλά ναυάγια από τους παραπλανητικούς πυρσούς του Ναυπλίου προς εκδίκηση του Παλαμήδη. Δραματικός θάνατος του Αίαντος του Οιλέως. Επιστροφή και διασπορά πολλών ηρώων μακριά από την πατρίδα τους.
Το έργο κυκλοφορεί ως κείμενο – μετάφραση σε παράλληλες σελίδες στίχο προς στίχο, από τον Εκδοτικό Οίκο 24γράμματα, ο οποίος επωμίσθηκε ευγενώς ολόκληρο το κόστος παραγωγής και διακίνησής του, προς τον οποίο εκφράζουμε και από τη θέση αυτή την ευγνωμοσύνη μας. Στην έκδοση αυτή περιλαμβάνονται ως υποσημειώσεις, σχετικές παράλληλες αφηγήσεις από τον Ύμνο στην Αφροδίτη, το Άλωσις Ιλίου του Τριφιόδωρου, ενώ αναφέρονται και τα περί τον γάμο του Πηλέα με την Θέτιδα που οδήγησαν στον Τρωικό Πόλεμο από τον Dictys Cretensis. Επίσης επεξηγούνται όλοι οι γεωγραφικοί και μυθολογικοί όροι, με στόχο ο σημερινός αναγνώστης να αντιλαμβάνεται τα διαλαμβανόμενα στον ίδιο βαθμό με τον σύγχρονο του Κοΐντου. Ο μεταφραστής θεωρεί το πρωτότυπο αναντικατάστατο, και η μετάφραση αποσκοπεί μόνο στη διευκόλυνση του αναγνώστη να κατανοήσει το κείμενο και όχι να το αντικαταστήσει.
Σύντομο κριτικό σχόλιο, από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
Το έπος δεν είναι ποίηση. Το έπος δεν είναι ιστορία. Το έπος είναι μια ιδιαίτερη αντίληψη, ένας κόσμος ολόκληρος που διέπεται από τις έννοιες του απόλυτου και του ιδανικού. Συγκινεί, ενθουσιάζει, διεγείρει, ίσως και να προκαλεί, αλλά τελικώς απογοητεύει. Απογοητεύει διότι ανήκει πάντα στο παρελθόν και είναι ανεφάρμοστο· το απόλυτο απάδει και το ιδανικό του δεν συμπίπτει με το δικό μας. Πρόκειται για μια ουτοπία κανένας δεν έχει ποτέ εμπειραθεί· Δεν μπορούμε να δεχτούμε ως λογική την αρχή “βγαίνω στη μάχη για να σκοτώσω και αψηφώ τον θάνατο, αρκεί να έχω γενναία πολεμήσει.” Η ανδρεία ως αυτοσκοπός, κατά τα σήμερον κρατούντα, δεν έχει νόημα. Η μάχη έχει πάντα στόχο και σκοπό, και σκοτώνεις αυτόν που σ’ εμποδίζει να τον υλοποιήσεις· αν σκοτωθείς χάνεται και ο στόχος.
Πρώτος διδάξας ο Όμηρος, ως κληρονόμος όμως μιας πανάρχαιης και πολυεστιακής παράδοσης με πολλαπλές επιρροές, στην οποία η Ιλιάδα και η Οδύσσεια υπήρξαν τα πιο λαμπρά αλλ’ όχι τα μοναδικά δείγματα. Υπήρξε ένας σπουδαίος ‘επικός κύκλος’, αναφερόμαστε μόνο στα Τρωικά, αλλ’ ίσως η αξία τους, οπωσδήποτε όμως η Αίσα τους, επέλεξε να διασώσει μόνο αυτά.
Αργότερα υπήρξαν μιμητές. Ο Λυκόφρων, εντελώς ιδιοσυγκρασικός, ο Τρι/υφιόδωρος και ο Κόλουθος ανέπτυξαν συγκεκριμένα επεισόδια, και ο Κοΐντος Σμυρναίος ‘συμπλήρωσε’ την αφήγηση από τον θάνατο του Έκτορα, τέλος της Ιλιάδας, μέχρι την Πτώση της Τροίας και τους Νόστους. Μιμήθηκε τον Όμηρο ασφαλώς· έγραψε στην ίδια γλώσσα· σε μερικά σημεία υπολείπεται· κάπου όμως υπερτερεί. Αλλά γράφει πια για ένα κοινό που δεν ακούει ραψωδούς αλλά διαβάζει, ζει σε μια τραγικά μεταβατική, από θρησκευτική άποψη, εποχή και γύρω του αναφαίνονταν νέα λογοτεχνικά ήδη. Τηρουμένων των αναλογιών, επιτέλεσε έναν άθλο· έγραψε ένα αληθινό αριστούργημα.
Παράθεση, από τη μετάφραση, του Θανάτου του Αχιλλέα Γ 53-117
Όλους θα τους αφάνιζε και θα έριχνε τις πύλες καταγής
ξεγομφώνοντάς τες απ’ τις υποδοχές, σπάζοντας τα στροφεία
χτυπώντας τες με τον ώμο, και θ’ άνοιγε στους Αχαιούς
τον δρόμο την πόλη του Πριάμου να κουρσέψουν,
αν δεν μάνιζε υπερβολικά ο Φοίβος και στην οργή του μέσα
βλέποντας τα μεγάλα πλήθη των ηρώων που σκοτώνονταν.
Μεμιάς όρμησε από τον Όλυμπο, ίδιος θεριό και αγρίμι
στους ώμους φαρέτρα και βέλη του θανάτου
και στάθηκε μπροστά στο Αχιλλέα, και γύρω του
βέλη και φαρέτρα βροντούσαν· ενώ από τα μάτια του
πυρ αδηφάγο χυνόταν και σειούνταν στα πόδια του η γη.
Κι έσυρε κραυγή ουρανομήκη ο θεός, για να φοβίσει
τον Αχιλλέα και να τον εκτρέψει από τον πόλεμο
ώστε από βέβαιο θάνατο τους Τρώες του να σώσει.
«Τραβήξου, Πηλίδη, απ’ τους Τρώες μακριά· δεν πρέπει
να ρίχνεις τους εχθρούς πια βορρά στις ολέθριες Κήρες,
μη τυχόν κι από τους θεούς κανείς οργιστεί ενάντιά σου.»
Αυτά είπε, μα εκείνος δεν φοβήθηκε τη φωνή τη θεϊκή,
διότι οι Κήρες οι αμείλικτες ήδη πετούσαν γύρω του·
γι’ αυτό και δεν λογάριαζε θεό και κραύγασε αντίθετα·
«Φοίβε, γιατί μ’ εξωθείς να μπω σ’ αμάχη με θεούς,
και μάλιστ’ άθελά μου, καθώς υπερασπίζεσαι τους Τρώες;
Και άλλοτε, παλιότερα, με τράβηξες πέρα από τη μάχη
για να με ξεγελάσεις, τότε που έσωσες από τον χαμό
τον Έκτορα, που οι Τρώες τον είχαν για μαχητή τρανό.
Αλλά μαζέψου, πάρε πόδι, τράβα για τα παλάτια σας…
Άντε…, μη σου τη ρίξω, κι ας είσαι και αθάνατος.
Τα είπε, του γύρισε την πλάτη και ρίχτηκε στους Τρώες·
κι εκείνοι το έβαζαν στα πόδια· μα κι ώς την πόλη
τους έφτανε. Κι ο Φοίβος, μέσα στην τσαντίλα του,
έβαζε, ύπουλα και σιωπηλά, τα χειρότερα στον νού του
«Αλίμονο, αυτουνού του έστριψε εντελώς και μαίνεται,
μα ούτε ο Δίας θα τον ανεχόταν, ούτε κανένας άλλος
να λυσσομανάει τόσο που να τα βάζει με θεούς.
Με το που τό ’πε, αόρατος εξαφανίστηκε στα σύννεφα
και πετώντας στον αέρα, έβγαλε ένα βέλος θανατερό
και στο σφυρό τονε σημάδεψε μεμιάς. Και η καρδιά του
έσβησε από τον πόνο· σαν πύργος κατέρρευσε κι αυτός
που χτύπησε του τυφώνα ορμή, σαν ανοίγει χάσμα η γη
απ’ τον σεισμό και σηκώνεται χθόνιος ανεμοστρόβιλος,
έτσι σωριάστηκε και το κορμί του πανέμορφου Αχιλλέα.
Κοίταξε γύρω του άγρια, και ξέσπασε σε ουρλιαχτό:
«Ποιος ψευτοπαλληκαράς μού ’ριξε ύπουλα το βέλος;
Ας τολμήσει να σταθεί μπροστά μου, ας έρθει φανερά
για να του χύσω εγώ το μαύρο αίμα και τα σπλάχνα
κι από το δικό μου δόρυ στον ζοφερό να πάει τον Άδη.
Γιατί ξέρω πως κανείς δεν μπορεί να με πλησιάσει
από τους ήρωες που περπατούν στη γη, και με σπαθί
να με νικήσει, ό,τι στο στήθος δεν έχουν ατρόμητη καρδιά,
ακόμα κι αν είναι χάλκινος από την κορφή ώς τα νύχια.
Κρυφά οι ανάλκιδες λογχίζουν τους καλύτερούς τους·
κι ας έρθει κάποιος μπροστά μου, ακόμα κι αν είναι θεός,
που να μισεί τους Δαναούς· γιατί η καρδιά μου το ένιωσε
πως ήταν ο Απόλλωνας, κρυμμένος σε σκοτεινή νεφέλη.
γιατί η μάνα μου η λατρευτή από καιρό μου τό ’χε πει
ότι από τα δικά του βέλη τον πικρό μου θάνατο θα βρω.
στις Σκιές Πύλες μπροστά· και δεν ήταν λόγια του αέρα.»[1]
Και με τα δυο στιβαρά του χέρια τράβηξε το βέλος
από το τρομερό θανατηφόρο έλκος, κι έτρεχε το αίμα
σαν ποτάμι, ώσπου ο θάνατος σκέπασε την καρδιά του.
Πέρα πέταξε το βέλος· κι ήρθαν αμέσως οι Πνοές,
το σήκωσαν και το παρέδωσαν στον Απόλλωνα
καθώς επέστρεφε στα ιερά πεδία του Δία· ό,τι δεν πρέπει
αθάνατο βέλος να χαθεί, που μάλιστα το έριξε θεός.
Το πήρε αυτός και βιαστικά επέστρεψε στον Όλυμπο,
στων αθανάτων την ομήγυρη, γιατί ’σαν όλοι μαζεμένοι
και παρακολουθούσαν σύσσωμοι τη μάχη των ανθρώπων,
καθώς άλλοι υποστήριζαν φανατικά τους Τρώες
κι άλλοι ’σαν που εύχονταν των Αχαιών τη νίκη, κοίταζαν,
καθένας με τη σκέψη του κρυφή, θύματα και φονιάδες.
1 Σκαιαὶ Πύλαι. Η δυτική πύλη του τείχους της Τροίας, η στραμμένη προς τη θά-λασσα, με χαρακτηριστικό ένα τεράστιο δέντρο, γύρω από την οποία συμβαίνουν όλα τα σημαντικά γεγονότα, η Τειχοσκοπία (το να παρακολουθούν από το τείχος τις μάχες), η συνάντηση του Έκτορα και της Ανδρομάχης, ο θάνατος του Έκτορα και η περιφορά γύρω από τα τείχη, ο θάνατος του Αχιλλέα, και αυτές γκρέμισαν για να περάσουν τον Δούρειο Ίππο στην πόλη.
