Αυτές τις μέρες διεξάγεται ένα σημαντικό αθλητικό γεγονός, ο 109ος ποδηλατικός Γύρος της Γαλλίας, που φέτος ξεκίνησε την 1η Ιουλίου και θα ολοκληρωθεί στις 24 του μηνός στο Παρίσι. Είναι αγώνας που διεξάγεται σε στάδια, ετάπ που τα λένε: για παράδειγμα, σήμερα οι δρομείς θα ξεκινήσουν από την Αλμπερβίλ, στη Σαβοΐα, και θα τερματίσουν στο Col du Granon, ένα διάσελο των Άλπεων σε υψόμετρο 2413 μ. Σε κάθε ετάπ βγαίνει ένας νικητής, αλλά στη γενική κατάταξη αθροίζεται ο χρόνος των αθλητων από όλα τα ετάπ. Πολύ συχνά συμβαίνει αυτός που προηγείται στη γενική κατάταξη, που φοράει την κίτρινη φανέλα, maillot jaune, να μην κερδίσει το ένα ή το άλλο επιμέρους ετάπ, αλλά συνήθως πλασάρεται αρκετά κοντά στον νικητή. Θεωρητικά μπορεί κάποιος να μην έχει νικήσει σε κανένα ετάπ, αλλά να έρθει πρώτος στη γενική κατάταξη. Δεν ξέρω αν έχει συμβεί όμως στην πράξη. Φέτος ο αγώνας διαρκεί 24 μέρες και έχει 21 ετάπ συν τρεις ημέρες ξεκούρασης – μεταφοράς.
Παρόλο που είναι «της Γαλλίας», φέτος ο Γύρος ξεκίνησε από την Κοπεγχάγη, μεγάλη βασίλισσα του ποδήλατου καθότι φλαταδούρα. Τα πρώτα ετάπ έγιναν εκεί, και ύστερα οι δρομείς και όλη η κουστωδία μεταφέρθηκαν στη βόρεια Γαλλία. Πέρασαν κοντά από το Λουξεμβούργο, αφού ένα από τα ετάπ τερμάτιζε στο Λονγκουί, πόλη που απέχει ελάχιστα από τα λουξεμβουργιανά σύνορα (και με ανήφορο που σου κόβει την ανάσα). Το Λονγκουί είναι ιστορική πόλη για τον Γύρο, διότι στις πρώτες διοργανώσεις -ο Γύρος ξεκίνησε το 1903- το Λονγκουί ήταν παραμεθόρια πόλη με τη Γερμανία και ο Γύρος κάμποσες φορές ολοκληρώθηκε εκεί.
Το φετινό με την Κοπεγχάγη δεν ήταν εξαίρεση, εδώ και χρόνια συνηθίζεται, για διαφημιστικούς λόγους, ο Γύρος της Γαλλίας να ξεκινάει εκτός Γαλλίας, αν και αυτό δεν έγινε πέρσι και πρόπερσι λόγω κόβιντ. Του χρόνου, θα ξεκινησει από το Μπιλμπάο. Το 2002 είχαν ξεκινήσει από το Λουξεμβούργο και θυμάμαι ότι είδαμε και πάθαμε να πάμε στο γραφείο εκείνη τη μέρα.
Στον φετινό γύρο προηγείται ο καταπληκτικός Σλοβένος Ταντέι Πογκατσάρ, που είχε νικήσει πέρυσι και πρόπερσι αλλά οι διαφορές δεν είναι μεγάλες. Στο 9ο ετάπ νίκησε ένας Λουξεμβούργιος, κάτι που έχει ξανασυμβεί πολλές φορές. Μερικοί θρύλοι της ποδηλασίας έχουν νικήσει πέντε φορές στον Γύρο: ο Βελγος Έντι Μερξ, οι Γάλλοι Ζαν Ανκετίλ και Μπερνάρ Ινό και ο Ισπανός Μιγκέλ Ιντουράιν, αυτός 5 συνεχόμενες, 1991 με 1995. Ο Αμερικανός Λανς Άρμστρονγκ είχε νικήσει 7 φορές στον Γύρο, από το 1998 ως το 2005, αλλά αποδείχτηκε ότι ντοπαριζόταν και τα μετάλλια τού αφαιρέθηκαν.
Ο Γύρος της Γαλλίας δεν είναι η μοναδική μεγάλη ποδηλατική διοργάνωση: υπάρχει η ισπανική Βουέλτα και ο ιταλικός Τζίρο, πάνω στο ίδιο πρότυπο, αλλά υστερούν σε λάμψη και σε ιστορία. Κάθε χρόνο έχει μερικά επίπεδα ετάπ και τα φοβερά ετάπ των βουνών, στις Άλπεις και τα Πυρηναία, με κλίσεις που εξουθενώνουν τους δρομείς. Ανέφερα πιο πριν μερικούς μεγάλους Γάλλους, αλλά τα τελευταία 20 χρόνια ο Γύρος της Γαλλίας είναι σαν το Ρολάν Γκαρός και το Γουίμπλεντον στο τένις: οι οικοδεσπότες πολύ σπάνια κερδίζουν. Φετος είχαν και ατυχία ένας καλός Γάλλος ποδηλάτης, ο Αλαφιλίπ, τραυματίστηκε σε έναν προηγούμενο αγώνα, ενώ άλλος ένας βγήκε προχτές θετικός στον κόβιντ -που είναι μια παράμετρος καινούργια στη διοργάνωση.
Εγώ ποδήλατο δεν κάνω. Έκανα μικρός, στο γυμνάσιο είχα ένα Μερσιέ και κάναμε μεγάλες διαδρομές με τους φίλους. Μια φορά, καθώς κατέβαινα με μεγάλη ταχύτητα, νύχτα και ανάποδα έναν δρόμο στο Φάληρο, παραλίγο να με χτυπήσει ένα αυτοκίνητο που ερχόταν κανονικά. Ανέβηκα πεζοδρόμιο για να τον αποφύγω, ενώ εκείνος φρενάριζε του σκοτωμού, κι ύστερα με σκυμμένο κεφάλι κάθισα να τον ακούω να μου ψέλνει τον αναβαλλόμενο: «Καλά, τον εαυτό σου δεν τον σκέφτεσαι διότι είσαι ηλίθιος, τον πατέρα σου και τη μάνα σου δεν τους σκέφτεσαι διότι είσαι γαϊδούρι, εμένα δεν με σκέφτεσαι που θα με κάνεις φονιά;» Χίλια δίκια είχε ο άνθρωπος, τι να πω. Βέβαια, ο συλλογισμός του είχε ένα λογικό λάθος διότι αν δεν λογάριαζα τον εαυτό μου και τους γονείς μου, γιατί να λογαριάσω έναν ξένο άνθρωπο -αλλά είπαμε, είχε χίλια δίκια. Με τη ρόδα στραβωμένη και με την ουρά στα σκέλια γύρισα σπίτι και έκανα χρόνια να ασχοληθώ ξανά. Εδώ στο Λουξεμβούργο είχα ένα ποδήλατο στην αρχή, αλλά τότε έμενα σε πολύ κεντρικό δρόμο κι έτσι ελάχιστα ποδηλάτησα. Στην πρώτη μετακόμιση το πούλησα κι έτσι έκλεισα ως ποδηλάτης, και αργότερα πολύ το έριξα στην πεζοπορία. Λέω ας πούμε σε πρώτη ευκαιρία να πάω στα Βόσγια, σε μια κορφή όπου τερμάτισε ένα ετάπ φέτος, να δω αν θα καταφέρω να βγάλω την ανηφόρα 24% έστω και με τα πόδια.
Το ποδήλατο είναι τέκνο του 19ου αιώνα. Ένας πρώτος τύπος ποδηλάτου ήταν η ντραιζίνα, του Γερμανού βαρόνου φον Ντράις (Drais), το 1817, που όμως δεν είχε πετάλια. Ο αναβάτης κινούσε το όχημα σπρώχνοντας με τα πόδια στο έδαφος -γι’ αυτό φορούσε και μεταλλικές ενισχύσεις στα παπούτσια του. Πετάλια πρόσθεσε ο Γαλλος Μισό (Michaud) και πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το 1868. Το ποδήλατό του το ονόμασε βελοσιπέντ (velocipède) και είχε μεγαλύτερο τον μπροστινό τροχό. Σε επόμενα μοντέλα ο μπροστινός τροχός ήταν πολύ μεγαλύτερος (το λεγόμενο πένα-φαρδίνι). Άλλωστε, μετά τον γαλλογερμανικό πόλεμο του 1870 η γαλλική πρωτοπορία στο ποδήλατο σταμάτησε και πέρασε στη Βρετανία, με το Κόβεντρι να αναδεικνύεται σε μεγάλο κέντρο παραγωγής. Οι δυο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είναι η χρυσή εποχή του ποδηλάτου. Ιδρύονται λέσχες, αρχίζουν ποδηλατικοί αγώνες, έρχεται επανάσταση στην ατομική κινητικότητα: πριν από το αυτοκίνητο, το ποδήλατο ήταν ο παράγοντας που έσπρωξε για να στρώνονται οι δρόμοι.
Τότε μπαίνει η λέξη και στα ελληνικά. Ίσως τον όρο να τον επινόησε ο Ιωάννης Ισιδωρίδης Σκυλίτσης, ο μεταφραστής των Αθλίων. Ο Μπαμπινιώτης στο ετυμολογικό του δίνει ως χρονολογία γέννησης του όρου το 1845, που μάλλον είναι μαργαριτάρι. Λέει (και σωστά) ο Μπαμπινιώτης ότι ο όρος ποδήλατο είναι μεταφορά στα ελληνικά του γαλλ. vélocipède, αλλά ο γαλλικός όρος μαρτυρείται από το 1869, οπότε είναι αδύνατο να μεταφέρθηκε στα ελληνικά το 1845! Εξάλλου, όλοι οι ποδηλατο-όροι που καταγράφει στη Συναγωγή του ο Κουμανούδης είναι της δεκαετίας του 1880 και του 1890. Να τους δουμε:
ποδηλασία, ποδηλατάνθρωπος, ποδηλατώ, ποδηλάτης, ποδηλατητής, ποδηλατητικός, ποδηλατικός, ποδηλατικώς, ποδηλατισμός, ποδηλατιστής, ποδηλατιστικός, ποδηλατίστρια, ποδηλατοδιδάσκαλος, ποδηλατοδιώκτης, ποδηλατοδρομείον, ποδηλατοδρομώ, ποδηλατοδρόμία, ποδηλατοδρόμιον, ποδηλατοδρόμος, ποδηλατολαμπαδηφορία, ποδηλατομανία, ποδηλατομάχοι, ποδηλατόμετρον, ποδήλατον, ποδηλατοπορία, ποδηλατοστοιχία, ποδηλάτρια, ποδηλατοταχυβόλον.
Είχε γίνει και δημόσια αντιδικία μεταξύ των λογίων, αν το σωστό είναι «ποδηλάτης» ή «ποδηλατιστής» ή «ποδηλατοδρόμος». Τελικά επικράτησε το πρώτο, αν και το δεύτερο επίσης ακούγεται, όπως στο τραγούδι των Χειμερινων Κολυμβητών (οι στίχοι και η μουσική είναι του Σταύρου Καραμανιώλα, πρωτοπόρου ποδηλατιστή στη Θάσο στη δεκαετία του 1920)
Να πούμε για το ποδήλατο στις τέχνες; Αρκεί να αναφέρουμε τον Κλέφτη Ποδηλάτων του Βιτόριο ντε Σίκα, που δείχνει πόσο πολύτιμο ήταν το ποδήλατο για τον εργάτη. Θα προσθέσετε όμως κι εσείς τα δικά σας.
Στην Ελλάδα δεν είναι πολύ ανεπτυγμένο το ποδήλατο, κυρίως (λέω εγώ) επειδή το νεοελληνικό κράτος έχει υποδουλωθεί στο αυτοκίνητο. Στις πολύ πιο βροχερές χώρες της Δυτικής Ευρώπης είναι πολύ συνηθισμένο να πηγαίνει ο εργαζόμενος στη δουλειά του με το ποδήλατο -αλλά βέβαια υπάρχουν και οι κατάλληλες υποδομές, από ποδηλατόδρομους μέχρι πάρκιν ποδηλάτων.
Η (διάσημη) φωτογραφία είναι από το Κέμπριτζ, αλλά στην Ευρώπη τα ποδήλατα δεν έχουν έντονη παρουσία μόνο σε φοιτητουπολεις. Bέβαια, τα αρχαία του ποδηλατομάχου νοικοκυραίου είναι για τρία χρόνια φυλακή, αλλά έγινε τουλάχιστον διάσημος μεταφράζοντας το bicycles σε «δυόκυκλοι».
Όπως όμως μού θύμισε σε ανάρτησή του στο Φεισμπουκ ο καθηγητής Νικ. Θεοχαράκης, στα αρχαία υπήρχε όρος «δίκυκλος/δίκυκλον», δίτροχο άρμα βέβαια. Και όπως λέει ο Δίων Κάσσιος στη Ρωμαϊκή ιστορία, «τὸν Ἀντωνῖνον ἐκπεσεῖν τε ἐκ τοῦ δικύκλου καὶ τὸ σκέλος κατεάξαι», ήθελε δηλαδή προσοχή από τότε.
Έλεγα ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε ποδηλατική παράδοση, παρόλο που υπάρχουν βέβαια αφοσιωμένοι ποδηλάτες -σαν τον φίλο μου τον Ηλία. Τώρα που χαζεύω πού και πού τον Γύρο της Γαλλίας στην τηλεόραση, που γίνεται πάντα με κοσμοσυρροή θεατών, βλέπω πως έχουν διαλέξει με επιδεξιότητα τα μέρη για να αναδεικνύονται οι ομορφιές της χώρας. Και μου έλεγε προχτές μια φίλη, γιατί δεν γίνεται κάτι τέτοιο στην Ελλάδα -όμως γίνεται, παλιότερα γινόταν Ποδηλατικός γύρος της Ελλάδας στη δεκαετία του 80, και φέτος αναβίωσε ο θεσμός, έστω και μόνο με 5 (μη συνεχόμενα) ετάπ.
Που είναι και κρίμα να μην καλλιεργείται το ποδήλατο, ένα άθλημα στο οποίο ο μέσος Έλληνας θα μπορούσε εύκολα να διεκδικήσει διακρίσεις -αφού περνάει μια ζωή ποδήλατο…
