Στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής της Ομάδας G20, στο Νέο Δελχί, ο οικοδεσπότης, ο εθνικιστής πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι καθόταν πίσω από ένα ταμπελάκι που έγραφε όχι India αλλά Bharat. Αυτό πυροδότησε φημολογία, ότι το κόμμα του κ. Μόντι, το BJP, ενδέχεται να δρομολογήσει αλλαγή της επίσημης διεθνούς ονομασίας της χώρας.
Το όνομα αυτό αιφνιδίασε πολλούς, αλλά δεν είναι νεολογισμός, κάθε άλλο. Είναι μία από τις δύο συνταγματικά κατοχυρωμένες ονομασίες της Ινδίας, στο άρθρο 1 του Συντάγματος της χώρας, πλάι στο India. Bharat ή Bhārata ανάλογα με τον μεταγραμματισμό ονομάζεται η Ινδία στη γλώσσα χίντι, μια από τις τρεις επίσημες της χώρας πλάι στα ουρντου και στα αγγλικά, και πολλοί Ινδοί στην ομιλία τους εναλλάσσουν τις δυο ονομασίες, Bharat και India.
Η λέξη Bhārata προέρχεται από τη βεδική φυλή Bharatas, και με γεωγραφική έννοια εμφανίζεται πρώτη φορά σε σανσκριτικό κείμενο του 1ου αιώνα π.Χ. αλλά εννοώντας μια περιορισμένη περιοχή της βόρειας Ινδίας. Και στο έπος της Μαχαμπαράτας (ίδια ρίζα) ο όρος χρησιμοποιείται για μια ευρύτερη περιοχή της βόρειας πάντοτε Ινδίας. Σταδιακά έφτασε να σημαίνει ολόκληρη την υποήπειρο.
Η λέξη Ινδία/India κτλ προέρχεται από το σανσκριτικό Sindhu (सिन्धु), που ήταν το όνομα του ποταμού Ινδού και της λεκάνης του. Στα περσικά, Hindu. Ο Δαρείος κατέλαβε την περιοχή του Ινδού το 516 πΧ και ο Σκύλαξ ο Καριανδεύς, ένας εξερευνητής που βρισκόταν στην υπηρεσία των Περσών, πέρασε το όνομα στα ελληνικά, κι έτσι το βρίσκουμε στον Ηρόδοτο, αρχικά για τον ποταμό και τη γύρω περιοχή και τους ανθρώπους που ζούσαν εκεί. Επειδή οι Ίωνες είχαν ψίλωση, η Ινδία στα ελληνικά δεν γράφτηκε με δασεία. Από τα ελληνικά, η λέξη πέρασε στα λατινικά και μετά στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Υπάρχει και μια τρίτη ονομασία της χώρας, στην οποία το δασύ πνεύμα διατηρείται: το περσικό Hindustan, απ’ όπου και το αραβικό al-Hind. Τον καιρό της αποικιοκρατίας, στα αγγλικά χρησιμοποιούνταν εναλλακτικά οι όροι India και Hindustan (Ινδοστάν το λέγαμε συνήθως στα ελληνικά) αλλά το 1950 ο όρος δεν κατοχυρώθηκε στο Σύνταγμα.
Από το 2014 που κυβερνάει το εθνικιστικό BJP, η χρήση του όρου Bharat έχει αυξηθεί -άλλωστε τα αρχικά BJP σημαίνουν Bharatiya Janata Party, Ινδικό Λαϊκό Κόμμα (ή Κόμμα του Λαού της Ινδίας; ). Να σημειώσουμε επίσης ότι πολλές ινδικές πόλεις έχουν αλλάξει το επίσημο όνομά τους, εγκαταλείποντας το παλιό, αποικιοκρατικό. Η Βομβάη μετονομάστηκε σε Μουμπάι, το Μπεναρές σε Βαρανάσι, η Καλκούτα σε Κολκάτα, το Μαδράς σε Τσενάι -οι αλλαγές είναι δεκάδες (δείτε εδώ) αλλά αυτές είναι οι πιο γνωστές πόλεις που άλλαξαν όνομα.
Η πιθανή αλλαγή του ονόματος της Ινδίας θύμισε σε πολλούς την αμέσως προηγούμενη μετονομασία, της Τουρκίας, που άλλαξε το αγγλικό/διεθνές όνομά της από Turkey σε Turkiye, για να μη συμπίπτει στα αγγλικά με τη γαλοπούλα (που βεβαίως ονομάστηκε turkey επειδή ακριβώς κάποιο παρόμοιο πουλί θεωρήθηκε ότι ερχόταν από την Τουρκία –δείτε το παλιό μας άρθρο).
Η περίπτωση της Τουρκίας είναι ιδιότυπη, συν τοις άλλοις επειδή το νέο όνομα είναι ομόρριζο με το παλιό. Κάτι παρόμοιο έγινε με την Τσεχία. Μετά το βελούδινο διαζύγιο της Τσεχοσλοβακίας, η χώρα ονομαζόταν επισήμως Czech Republic/Τσεχική Δημοκρατία, αλλά πρόσφατα μετονομάστηκε σε Czechia/Τσεχία.
Αντίθετα, έχουμε πολλά παραδειγματα χωρών που άλλαξαν επίσημο όνομα αποτινάσσοντας το παλιό που τους είχε δοθεί όταν ήταν αποικίες. Συχνά η μετονομασία έγινε πολλές δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία της χώρας, αλλά πάντοτε εκφράζει μια αντιαποικιακή, αντιδυτική ή εθνικιστική διάθεση.
Να δούμε μερικά παραδείγματα τέτοιων μετονομασιών:
- Η τέως Σουαζιλάνδη/Swaziland μετονομάστηκε σε Eswatini το 2018, με την ευκαιρία του εορτασμού της 50ής επετείου της ανεξαρτησίας. Το όνομα Εσουατίνι στη γλώσσα Σουάζι σημαίνει «η χώρα του λαού Σουάζι».
- Η Βιρμανία/Burma μετονομάστηκε το 1989 σε Μιανμάρ/Myanmar. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν αναγνωρίζουν τη μετονομασία, επειδή διαφωνούν με το καθεστώς της χώρας, αλλά τα Ηνωμένα Έθνη έχουν αναγνωρίσει το Myanmar. Η ΕΕ χρησιμοποιεί συχνά διπλή ονομασία Burma/Myanmar.
- H Ακτή Ελεφαντοστού/Ivory Coast μετονομάστηκε επισήμως σε Côte d’Ivoire το 1986. Εδώ έχουμε την υιοθέτηση της γαλλικής ονομασίας ως διεθνούς.
- Η Άνω Βόλτα μετονομάστηκε σε Μπουρκίνα Φάσο το 1984.
- Οι Νέες Εβρίδες σε Βανουάτου το 1980.
- Η Ροδεσία/Rhodesia σε Ζιμπάμπουε/Zimbabue το 1980.
- Η Δαχομέη σε Μπενίν το 1975.
- Οι Βρετανικές Ονδούρες σε Μπελίζε το 1973
- Η Κεϋλάνη σε Σρι Λάνκα το 1972
- Η Νυασαλάνδη σε Μαλάουι το 1964
- Η Χρυσή Ακτή σε Γκάνα το 1957
- Η Ταϊλάνδη σε Σιάμ το 1949
Ο κατάλογος κάθε άλλο παρά πλήρης είναι, αν θέλετε μπορείτε να προσθέσετε στα σχόλια.
Να σημειώσουμε και μια μετονομασία που άλλαξε ξανά στο μεταξύ. Το 1965 ο δικτάτορας Ζοζέφ Μομπούτου άλλαξε το όνομα της Λαοκρατικής Δημοκρατίας του Κονγκό σε Ζαΐρ (όνομα του ποταμού Κονγκό σε τοπική γλώσσα) -επίσης άλλαξε και το όνομά του σε Μομπούτου Σέσε Σέκο (στη σύντομη μορφή, το πλήρες ήταν Mobutu Sese Seko Kuku Ngbendu wa za Banga). Όμως το 1997 το καθεστώς του ανατράπηκε και η χώρα μετονομάστηκε πάλι σε ΛΔ Κονγκό.
Άφησα για το τέλος την πασίγνωστη σε μας μετονομασία της γειτονικής χώρας από ΠΓΔΜ / Δημοκρατία της Μακεδονίας σε Βόρεια Μακεδονία.
Δεν είναι ακόμα καθαρό αν η Ινδία θα μετονομαστεί επίσημα -εξάλλου το όνομα Ινδία/India έχει βαριά ιστορία και πολύ αξιόλογο διεθνές γόητρο, χώρια που το κόστος της μετονομασίας θα είναι δυσβάστακτο. Η αντιπολίτευση δεν συμφωνεί, εξάλλου. Aντιγράφω από χτεσινή αναρτηση του φίλου μας του Αθεόφοβου στο Φέισμπουκ:
Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης επικρίνουν επίσης τη χρήση του ονόματος Μπαράτ με το επιχείρημα ότι ο Μόντι το χρησιμοποιεί για να πλήξει τον νεοσύστατο συνασπισμό (στον οποίο μετέχει και το κεντροαριστερό κόμμα του Κογκρέσου, το κόμμα που ηγήθηκε του αγώνα κατά της αποικιοκρατίας υπό τον Μαχάτμα Γκάντι) που έχει το ακρωνύμιο INDIA (Συμμαχία για την Εθνική Ανάπτυξη και τη Συμπερίληψη). Ο INDIA είναι ο κυριότερος αντίπαλος του Μόντι στις εκλογές της άνοιξης του 2024. «Κανένας δεν θα μας στερήσει την Ινδία ή την Μπαράτ» δήλωσε ο Μανόζ Τζα, εκ των ηγετών του αντιπολιτευόμενου συνασπισμού, στους «Νew York Times».
Αφήνω για επόμενο άρθρο τις ινδικές λέξεις στην ελληνική γλώσσα. Αν τελικά η πρόταση του Μόντι προχωρήσει, θα σκεφτούμε αν και πώς θα επηρεάσει αυτό τον ελληνικό όρο Ινδία. Προς το παρόν όμως, αν δείτε να γίνεται αναφορά σε Bharat, θα ξέρετε για ποια χώρα πρόκειται.