Προσοχή, ο τίτλος δεν λέει για «κάτι άλλο», αλλά για «άλλο κάτι». Δεν θα μιλήσουμε λοιπόν για την αόριστη αντωνυμία «κάτι» που τόσο έντονη παρουσία έχει στη γλώσσα μας (π.χ. είναι κάτι στιγμές, έχεις κάτι που σε άλλη δεν το βρήκα, κάτι τρέχει στα γύφτικα, δυο δάχτυλα και κάτι, ξέρει κάτι λίγα αγγλικά, και κάτι παραπάνω).
Θα πούμε μόνο, έτσι παρεμπιπτόντως, πως αυτό το «κάτι», το πανταχού παρόν, εμφανίστηκε στη γλώσσα μας τη μεααιωνική εποχή και προέρχεται από το αρχαίο μόριο καν (με «ψιλή» και οξεία) και την αντωνυμία τι.
Ωστόσο, το σημερινό σημείωμα θα αφιερωθεί σε μιαν άλλη λέξη, ομόηχη και ομόγραφη, σε ένα άλλο κάτι λοιπόν. Η άλλη λέξη «κάτι» δεν υπάρχει στα σημερινά λεξικά, αλλά είναι ακόμα ζωντανή στη βόρεια ιδίως Ελλάδα. Στα σχόλια του σημερινού άρθρου θα μου πείτε αν την ξέρετε κι αν τη χρησιμοποιείτε.
Το κάτι είναι η πτυχή, η δίπλα, το πόσες φορές διπλώνουμε π.χ. ένα σεντόνι. «Κάνε τρία κάτια την πετσέτα για να χωρέσει». Είναι δάνειο από το τουρκικό kat (πτυχή).
Ιδιαίτερα όμως ζωντανή είναι η έκφραση «έγινε δυο κάτια», που τη χρησιμοποιούν και όσοι δεν ξέρουν τι ακριβώς είναι το κάτι. Σημαίνει διπλώθηκε στα δυο· μπορεί από έναν ξαφνικό οξύ πόνο, από κούραση, από ταλαιπωρία, από την αρρώστια ή από τα γηρατειά. Η κυρούλα έγινε δυο κάτια απ’ τα χρόνια γράφει σ’ ένα διήγημά του ο Βενέζης. Ή, ο Μυριβήλης, περιγράφοντας τα βάσανα των στρατιωτών στη «Ζωή εν τάφω»: «Συρτοί μέσα στα χαντάκια, δυο κάτια κάτου από μια γαϊδουριά φόρτωμα, σιδερικά και λογής μαραφέτια του πολέμου».
Μπορεί βέβαια κάποιος να διπλώνεται δυο κάτια και για άλλο λόγο· περιγράφει ο Τόλης Καζαντζής (στη «Δροσούλα») τον Τσιτσάνη εν δράσει: «Ξαφνικά, παίρνοντας βαθιά ανάσα, έχωσε θαρρείς το μπουζούκι στην κοιλιά του κι έγινε δυο κάτια πάνω του».
Κάτια κάνουμε επίσης στην κλωστή που ράβουμε ή την πετονιά στο ψάρεμα. Ένα ακριβό κολιέ μπορεί να είναι δύο κάτια (δυο γύροι στο λαιμό), ενώ στα πανηγύρια λένε ακόμα και σήμερα πως ο χορός, για να θεωρηθεί πετυχημένος πρέπει να είναι «τρία κάτια», δηλαδή τρεις κύκλοι χορευτών.
Με αυτή την έννοια, τις δίπλες δηλαδή, χρησιμοποιώ κι εγώ τη λέξη «ένα κάτι, τρία κάτια», σε μια κάπως καινοτόμα χρήση. Όπως δείχνει κι η φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο μας, στα αεροδρόμια, όπου περνάω πολλές ώρες από τη ζωή μου, οι ουρές μπροστά στις θυρίδες για τον έλεγχο αποσκευών (τσεκ ιν που λέει ο κ. Μπαμπινιώτης), αναπτύσσονται όχι σε ευθεία, διότι τότε θα έβγαιναν έξω από το κτίριο, αλλά μαιανδρικώς, σαν φίδι. Με τον τρόπο αυτό, το αναδιπλωμένο φίδι μπορεί να χωρέσει σε σχετικά περιορισμένο χώρο.
Αυτές τις δίπλες λοιπόν του μαιάνδρου, όταν συζητάω με τη Νικοκυρά στο τηλέφωνο για να περάσει η ώρα, τις λέω «κάτια»: Όταν ήρθα, βρήκα την ουρά με πέντε κάτια, τώρα πέρασαν δέκα λεπτά κι έχω μπροστά μου τρία κάτια. Τα κάτια τα χρησιμοποιούσε η μακαρίτισσα η πεθερά μου (από τον Λαγκαδά) κι έτσι τα ξέρουμε κι οι δυο.
Τη φωτογραφία του άρθρου τη βρήκα τυχαία στο Διαδίκτυο, είναι από το αεροδρόμιο της Στουτγάρδης. Φέτος, που ξεκίνησαν πάλι με ορμή οι αεροπορικές συγκοινωνίες μετά τη δίχρονη πανδημική ανάπαυλα, σε όλα τα αεροδρόμια από τα οποία έχω περάσει (αν και όχι από τη Στουτγάρδη) βρήκα παντού τις ουρές να έχουν μακρύνει και να έχουν αποκτήσει περισσότερα κάτια. Βλέπετε, και στον κλάδο του προσωπικού εδάφους, όπως και σε τόσους άλλους, υπάρχει έλλειψη προσωπικού, επειδή όσοι απολύθηκαν ή τέθηκαν σε διαθεσιμότητα κατά τη διετία της πανδημίας βρήκαν δουλειά αλλού κι οι εργαζόμενοι δεν είναι ρομπότ να πατάς ένα κουμπί και να βγαίνουν απο το ντουλάπι έτοιμοι να αποδώσουν στο 100%.
Κι έτσι οι ουρές έχουν περισσότερα κάτια, αν και όπως είπα η ορολογία είναι ιδιωτική και όχι επίσημη -δεν ξέρω πώς λέγονται, αν λέγονται, οι δίπλες αυτές επισήμως. Ούτε περιμένω να επανέλθει σε ευρύτερη χρήση το «κάτι» (που το είχα συμπεριλάβει στις Λέξεις που χάνονται), αν μη τι άλλο επειδή ο ανταγωνισμός από την αντωνυμία «κάτι» (αλλά και από την Κάτια) είναι συντριπτικός.
Και μέσα στη θερινή ραστώνη, δεν θα διαμαρτυρηθείτε πολύ που σήμερα το άρθρο μόλις ξεπέρασε τις 666 λέξεις!
